Minutenlang applaus in het Château van Versailles. Paarse vlaggen en tranen op het Place du Trocadéro. De Eiffeltoren die glittert. In Parijs en omstreken wordt maandagavond gevierd dat Frankrijk als eerste land ter wereld abortus opneemt in de grondwet. Een overgrote meerderheid van de twee kamers van het Franse parlement (780 van de 925 parlementariërs) koos er tijdens een speciale stemming in het kasteel van Versailles voor de „gegarandeerde vrijheid van vrouwen om gebruik te maken van het recht op abortus” op te nemen in la constitution.
Directe aanleiding was het besluit van het Amerikaanse Hooggerechtshof zo’n anderhalf jaar geleden om een streep te zetten door het landelijke recht op abortus in de VS. Zoals in Nederland hierna stemmen opgingen om abortus uit het Wetboek van Strafrecht te halen, besloten Franse feministische organisaties en parlementariërs te gaan strijden voor wat volgens hen de beste manier is om het recht op abortus te beschermen: het te verankeren in de wet der wetten.
Want hoewel een grote meerderheid van de Fransen voor het recht op abortus is (volgens onderzoeken tot wel 93 procent), werd gevreesd dat de conservatieve wind die niet alleen in de Verenigde Staten waait, maar ook in Polen en Hongarije, ook naar Frankrijk zou kunnen komen. „Wij, feministen, hebben tegen onszelf gezegd dat we nú de politieke context hebben waarin een meerderheid voor het verankeren van het recht op abortus in de grondwet is, dus we moeten nu de kans grijpen om deze ultieme bescherming vast te leggen”, zei lobbyist Céline Thiebault-Martinez eerder tegen NRC.
Lees ook Abortus in de Franse grondwet? ‘We hebben geen tijd voor spelletjes’
Macron huiverig
Het lukte niet zomaar: president Emmanuel Macron, die het al twee keer niet was gelukt om een grondwetswijziging doorgevoerd te krijgen, was aanvankelijk huiverig. Maar feministische organisaties bleven lobby’en en verschillende politieke partijen dienden wetsvoorstellen in met telkens nét een andere formulering. Begin 2023 kwam er verandering in de lucht, toen zowel de Assemblée als de Senaat instemde met een voorstel van Mathilde Panot, voorvrouw van de radicaal-linkse partij LFI in de Assemblée.
Om vervolgens een grondwetswijziging te kunnen doorvoeren, had de regering de keuze om óf een referendum te organiseren, óf zelf een tekst voor te leggen aan een bijzondere vergadering met de twee kamers (die met 60 procent voor moest stemmen). Macron wist dat bij het organiseren van een referendum een platform gegeven zou moeten worden aan (in Frankrijk schaars aanwezige) anti-abortusactivisten, waarop hij koos voor de veilige optie.
Een bijkomend voordeel: de president kan nu strijken met de eer. Hij is immers degene die op 8 maart – niet toevallig Internationale Vrouwendag – de „ceremonie ter verzegeling van de grondwet” zal leiden. Hiermee hoopt de president ook de linkervleugel van zijn partij Renaissance gerust te stellen. Daarin heerst ongemak omdat de president de laatste tijd te sterk naar rechts zou zijn geschoven met onder meer zijn gewraakte pensioenhervorming en immigratiewet.
Ook hoopte Macron zich te kunnen onderscheiden van de conservatief-rechtse partij Les Républicains en (vooral) het radicaal-rechtse Rassemblement National – dat aan kop gaat in de peilingen voor de Europese verkiezingen van juni. Maar dat is niet gelukt: enkele uitzonderingen daargelaten stemden parlementariërs van deze partijen maandag vóór – de publieke opinie op hun schouders voelend.
En de mensen – vooral vrouwen – die de afgelopen maanden lobby’den voor de grondwetswijziging zullen hun best doen ervoor te zorgen dat hún werk niet vergeten wordt. Zo benadrukte Mathilde Panot al tegen Le Monde dat zij en haar collega’s Macron „al sinds juli 2022 de mogelijkheid op een gouden presenteerblaadje aanreiken om de eerste president ter wereld te zijn die het recht op abortus in de grondwet opneemt”.
Activist Thiebault-Martinez was maandag aanwezig bij de stemming in Versailles. „Ik ben erg geëmotioneerd”, schrijft ze in een sms’je. „Toen we hier twee jaar geleden mee begonnen, had ik niet verwacht dat deze dag er daadwerkelijk zou komen.”
Onder de weinigen die zich maandagavond niet tevreden tonen met de stemming, zijn de Franse bisschoppen. De Conferentie van Bisschoppen roept op tot „vasten en bidden”. Het Vaticaan zegt dat „in het tijdperk van universele mensenrechten, er geen ‘recht’ kan zijn om mensenlevens te nemen.”
