Column | Midden-Europa: eindelijk volwaardig lid van de club

Op de Europese top, vorige week, sprak de Sloveense premier Robert Golob een kwartier lang over het energieprobleem in Europa. Opmerkelijk, want dit was zijn eerste Europese top ooit. Nieuwkomers luisteren in het begin vooral. Wat nog opmerkelijker was: Golob sprak mede namens België, Nederland en Luxemburg. Hij deed het vaardig en met gezag. Hij was lang directeur van een succesvol energiebedrijf en is een van de grootste ‘groene’ energie-experts van Slovenië.

West-Europese landen die een Midden-Europees politicus vragen om namens hen te spreken – zoiets was vijf jaar geleden niet gebeurd. En dit is maar één voorbeeld van een opmerkelijke trend in de Europese politiek: de langzame emancipatie van Midden-Europa. Je kunt bijna zeggen dat ze eindelijk volwaardig lid van de club worden. De oorlog in Oekraïne is een belangrijke katalysator.

Het duurt vaak jaren voor nieuwe landen hun draai vinden in Brussel. Ze moeten een enorm netwerk opbouwen, landgenoten hebben die bij Europese instellingen werken, en met terugwerkende kracht complexe dossiers beheersen. Dat kost tijd. Achttien jaar na de uitbreiding van 2004 hebben sommige Midden-Europeanen nog steeds een minderwaardigheidscomplex – ten opzichte van Nederlanders of Belgen die vanaf het begin overal bij zaten. Het gevoel dat je altijd bezig bent West-Europa te imiteren, voedde volgens de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev de democratische regressie in Polen, Hongarije en elders: ontzag sloeg om in ressentiment.

Maar er verandert iets. Midden-Europa is het gebied tussen Duitsland en Rusland. Toen die twee goede relaties hadden, was soms onduidelijk waar Midden-Europa stond. Nu Duitsland en Rusland uit elkaar groeien, verdwijnt die dubbelzinnigheid: Midden-Europa hoort bij ons.

Kijk naar Polen. Dat manoeuvreerde zichzelf afgelopen jaren in een hoek door Europese regels over de rechtsstaat te schenden. De Europese Commissie hield Poolse fondsen in. Ministers uit andere landen bezochten Polen amper nog. Het werd gepasseerd bij buitenlands-politiek overleg onder grote landen.

Het duurt vaak jaren voor nieuwe landen hun draai vinden in Brussel

Maar toen Rusland Oekraïne binnenviel, veranderde alles. Oekraïne staat bovenaan de prioriteitenlijst van de EU. Ineens neemt ‘frontlijnstaat’ Polen, dat altijd al waarschuwde voor het Russische gevaar, een centrale plaats in. Het vangt miljoenen vluchtelingen op en is militair een sleutelland, bij de verdediging van NAVO-grondgebied en voor wapenleveranties aan Oekraïne. Ministers en regeringsleiders bezoeken Polen weer. De eerste die in Brussel begon over het EU-lidmaatschap van Oekraïne, drie dagen na de invasie, was een Pool. Het land grijpt dit aan om van het rechtsstaatprobleem af te komen, en doet concessies om zijn EU-fondsen te deblokkeren. Het is nog onvoldoende, zei Eurocommissaris Jourová, een Tsjechische, donderdag. Maar de beweging op zich is boeiend.

De Visegradgroep, waarin vier Midden-Europese landen jaren dekking zochten bij elkaar (vooral om dingen te blokkeren in Brussel) is compleet verdampt – alleen Hongarije dweept met Poetin, de rest steunt Oekraïne. Een van de nieuwe leiders van Europa is de Estse premier Kaja Kallas. Tsjechië, Slowakije en Slovenië hebben autoritaire leiders eruit gegooid, proberen de rechtsstaat te repareren en corruptie te bestrijden. De EU-anticorruptie-baas is een Roemeense scherpslijper, Laura Kovesi. Zelfs de kritische Europarlementariër Sophie in ’t Veld noteerde laatst: „De delen van de Europese rechtsstaat die in de lift zitten, bevinden zich opvallend vaak in het oosten.”

In Brussel is dit prille elan voelbaar. Nu de Deense secretaris-generaal van Europees president Michel is vertrokken, groeit de steun voor een Roemeense kandidaat (al was het maar om de Franse ambassadeur de pas af te snijden). De Oekraïne-coördinator bij de Commissie is een Slowaakse. Een van de prioriteiten van het Tsjechische voorzitterschap van de EU, dat vrijdag begon: democratische waarden.

De Roemeense filosoof Andrei Plesu zei eens dat hij maar één belangrijke boodschap had over Midden-Europa aan alle Europeanen: „Relax.” Oftewel, komt goed. Zou fijn zijn als hij alsnog gelijk krijgt.