Poetins wissel van ‘generaal Armageddon’ duidt op Russische machtsstrijd

De Russische generaal Sergej Soerovikin had amper drie maanden de tijd om zijn reputatie als allesverwoestende ‘generaal Armageddon’ waar te maken, en als bevelhebber van de Russische strijdkrachten de Oekraïners alle hoeken van het slagveld te laten zien. Woensdagavond verving president Poetin hem plotseling door een oude bekende: generaal Valeri Gerasimov, huidig stafchef van het Russische leger en een van de weinige generaals die betrokken waren bij de voorbereiding van de inval in Oekraïne. Soerovikin werd gedegradeerd tot een van Gerasimovs drie direct ondergeschikten.

Het Russische Defensieministerie verklaarde de wisseling uit de „noodzaak om de effectiviteit van de militaire operaties in Oekraïne te vergroten.” Een raadselachtige verklaring die de indruk versterkte dat er een machtsstrijd gaande is binnen de legertop. Aan de uitkomst te zien, lijken Poetins loyale defensieminister Sergej Sjoigoe en Gerasimov daarbij aan het langste eind te trekken. Want Rusland mag de afgelopen periode in Oekraïne veel tegenslagen hebben beleefd, Soerovikin zelf heeft geen grote miskleunen begaan.

Volgens RAND-analist Dara Massicot zou de opzij geschoven generaal zijn werk misschien wel eens te goed kunnen hebben gedaan. „Poetin leek realistischer beoordelingen te krijgen van Soerovikin, wat een flinke verandering was ten opzichte van de periode dat [Poetin] andere versies van de gebeurtenissen kreeg van Sjoigoe en Gerasimov”, schreef Massicot op Twitter. „Wie kan na één jaar oorlog nog beweren dat hun leiderschap competent is?”, aldus Massicot.

Lees ook: Poetin wil ‘alles geven’ om de beroerde staat van het Russische leger aan te pakken

Vorig jaar stapelde het Russische leger onder Sjoigoe en Gerasimov blunder op blunder en leed het onnodig zware verliezen. Daarnaast was Sjoigoe als minister direct verantwoordelijk voor de chaotische mobilisatie, die miljoenen Russen op de vlucht deed slaan. Met de benoeming van Gerasimov lijkt Poetin te doen wat hij vaak doet in tijden van nood: teruggrijpen op vertrouwde tactieken en personen, ook als die in het verleden schadelijk zijn gebleken.

Vergiftigde beker

Het is de vraag hoe gunstig de promotie zal uitpakken voor generaal Gerasimov. Volgens de Britse Ruslandkenner Mark Galeotti krijgt de generaal met de benoeming de „meest vergiftigde beker” toegespeeld: de ondankbare taak om Poetins overwinning in Oekraïne veilig te stellen. „Het is de moeite waard te bedenken dat de Russische president weinig militaire ervaring heeft, en wordt omringd door een hofhouding van vleiers, die maar al te graag zien dat iemand anders de schuld van een invasie die iedereen in eerste instantie toejuichte, op zich neemt”, schreef Galeotti donderdag in een commentaar.

Russische analisten zien nog een tweede reden voor de machtswissel: het indammen van de militaire bravoure van Wagner-huurlingenbaas Jevgeni Prigozjin, die zich in Oekraïne steeds meer profileert als alternatieve krijgsheer. Gerasimov is in het verleden op Russische sociale media flink bekritiseerd door zowel Prigozjin als door andere (vaak anonieme) haviken. Door de generaal juist nu tot opperbevelhebber te promoveren, laat Poetin zien dat die nog altijd zijn vertrouwen heeft.

Vorig jaar stapelde het Russische leger onder defensieminister Sjoigoe en generaal Gerasimov blunder op blunder en leed het onnodig zware verliezen

Dat lijkt ook de reden voor de benoeming, eerder deze week, van de door Poetin onderscheiden legercommandant Aleksandr Lapin tot bevelhebber van de Russische grondtroepen. Lapin werd vanwege verliezen rond Donetsk vorig jaar door zowel Prigozjin als de Tsjetsjeense leider Ramzan Kadyrov bekritiseerd, die schreef dat hij zijn „zonden met bloed moest gaan wassen aan het front.”

Lees ook In het zwaar belegerde mijnstadje Soledar ‘telt niemand de doden meer’

De ergernis over Prigozjin bereikte dinsdagavond een piek tijdens een felle strijd tussen Wagner-huurlingen en Oekraïne om de strategische zoutmijnen van het Oekraïense dorpje Soledar. Daar trok de Wagner-chef alle aandacht naar zich toe door voortijdig de overwinning te claimen en via zijn persoonlijke persdienst beelden van zichzelf te delen in de door hem „bevrijde” zoutmijnen. Hij werd niet alleen teruggefloten door Kiev, maar ook door het Russische defensieministerie, dat stelde dat de gevechten nog niet waren beslist.

Zeldzame overwinning

Op Russische sociale media kreeg Prigozjin echter veel lof voor de inname van Soledar, een zeldzame overwinning in een lange reeks tegenslagen. „Waarom is Wagner zo succesvol, succesvoller zelfs dan het Russische leger?”, schreef de pro-Kremlin analist Sergej Markov woensdag op Telegram. Hij prees Prigozjin en noemde diens criminele verleden – hij zat in de jaren tachtig een jarenlange gevangenisstraf uit en rekruteert actief in Russische gevangenissen – een pluspunt „omdat de wereldpolitiek gecriminaliseerd is.” Donderdag schreef Markov dat de ‘wagnerisering’ van het Russische leger slechts een kwestie van tijd is.

Kon de Russische bevolking zich het afgelopen jaar grotendeels afzijdig houden van Oekraïne, de chaotische mobilisatie van september heeft onder Russen het besef aangewakkerd van de ernst van de situatie. Tegelijk groeit de onrust over een mogelijke nieuwe mobilisatiegolf. Die onrust wordt aangewakkerd door het Russische defensieministerie, dat voorbereidingen treft voor een grootschalige voorjaarsrekrutering.

Onder druk van de tegenslagen begint het Russische narratief over de oorlog te verschuiven. Dinsdag zei Nikolaj Patroesjev, voorzitter van de Russische Veiligheidsraad, in een interview dat Moskou nu strijdt tegen een „door de VS geleide militaire NAVO-alliantie in Oekraïne”, die poogt Rusland „van de wereldkaart te vagen.” Ook de zware Russische verliezen, als onlangs bij Makijivka, worden openlijker betreurd dan voorheen.

Russische militaire haviken wezen erop dat de verliezen domweg te groot zijn om ze nog te verhullen. Of de benoeming van Gerasimov daar verandering in kan brengen, is volgens Galeotti de vraag. „De stafwisselingen tonen dat Poetin geen enkel begrip heeft van het moreel van zijn generaals, of daar gewoon niets om geeft.”

Lees ook In hun oorlogskathedraal bidden Russen voor een einde aan de strijd in Oekraïne

Correctie (13 januari 2023): in een eerdere versie van dit artikel stond dat Prigozjin in de jaren negentig een jarenlange celstraf uitzat. Dit was echter in de jaren tachtig. Dat is hierboven aangepast.