Denen vergeven premier Frederiksen nertsenschandaal

Het was geen best uitgangspunt voor een verkiezingscampagne: na felle kritiek kon de Deense premier Mette Frederiksen in oktober niet anders dan vervroegde verkiezingen uitschrijven. Opvallend genoeg is haar partij, de Sociaaldemocraten, er toch in geslaagd verreweg de meeste stemmen te veroveren: 28 procent, ofwel 50 van de 179 zetels – zelfs twee zetels méér dan ze hadden. „De sociaaldemocratie had z’n beste verkiezingen in twintig jaar”, zei Frederiksen in Kopenhagen. De belangrijkste oppositiepartij, de Liberalen, verloor juist dramatisch en eindigde met 20 zetels minder.

De minderheidsregering van Frederiksen struikelde dit najaar over een omstreden beslissing uit de coronatijd. In 2020 besloot haar regering preventief dat alle 17 miljoen nertsen in het land afgemaakt moesten worden. De nertsenfokkerij is voor Denemarken een belangrijke industrie, maar de vrees bestond dat de dieren een gemuteerde variant van het virus op mensen zouden overgedragen. In het ergste geval zou het vaccin daardoor ook minder goed tegen werken.

Lees ook dit verhaal: De Deense nertsenzaak: ‘Een van de grootste politieke schandalen in Denemarken’

Afgelopen zomer bleek uit een parlementair onderzoek echter dat er helemaal geen juridische basis was voor dit vergaande besluit. Tijdens een hoorzitting had Frederiksen verklaard dat ze het „te druk” had gehad om uit te zoeken of die basis er was. Na het zeer kritische onderzoeksrapport werd ze door een van de gedoogpartners van haar regering gedwongen nieuwe verkiezingen uit te schrijven.

De Deense kiezers hebben Frederiksen het nertsenschandaal echter ruimhartig vergeven.

‘Dramatische verkiezingsnacht’

Tot het allerlaatste moment bleef het spannend. De Deense publieke omroep DR heeft het over een „dramatische verkiezingsnacht”. Dinsdag wezen exitpolls er nog op dat het ‘linkse blok’, waarbinnen de Sociaaldemocraten de grootste partij vormen, niet genoeg stemmen zou halen voor een meerderheid. Uiteindelijk bleek na het tellen van alle stemmen rond 1 uur ’s nachts dat dit clubje wél een nipte meerderheid heeft behaald – met hulp van stemmen uit de Faeröer-eilanden en Groenland.

Woensdagochtend heeft de 44-jarige Frederiksen, de jongste premier die Denemarken ooit had, haar ontslag aangeboden aan koningin Margrethe. Nu volgt een ‘koninginneronde’ waarin alle partijen een keertje mogen langskomen, waarna Frederiksen hoogstwaarschijnlijk de leiding zal nemen in de nieuwe formatie.

Ze liet journalisten in Kopenhagen weten een „brede coalitie” te willen vormen. Met dat voornemen is ze ook de campagne ingegaan, benadrukte Frederiksen. „Het lijkt erop dat de Denen dat hebben gesteund en ik hoop dat we dat kunnen doen.” De Deense politicoloog Rebecca Adler-Nissen van de universiteit van Kopenhagen zegt echter tegen persbureau Bloomberg dat het moeilijk te zien is hoe de Sociaaldemocraten het in de praktijk met de oppositie eens zouden kunnen worden over een politiek programma.

Sleutelrol nieuwe partij

De ogen waren tijdens de campagne ook gericht op de voormalige rechtse premier Lars Løkke Rasmussen, die meedeed met zijn nieuw opgerichte middenpartij: de Gematigden. De peilingen suggereerden de laatste weken dat zowel het linkse als het rechtse blok zonder zijn steun niet in staat zouden zijn een coalitie te vormen. Deze sleutelrol gaat nu toch aan hem voorbij, omdat Frederiksen ook met alleen andere linkse partijen een meerderheid zou kunnen vormen.

Toch is het niet ondenkbaar dat Rasmussen zal deelnemen aan de nieuwe regering. Zijn nieuwe partij wist 9 procent van de stemmen binnen te halen en is zo in één klap de derde partij van het land geworden. Ook hij heeft in zijn campagne benadrukt dat hij wil deelnemen aan een brede coalitie. Als het daar daadwerkelijk van komt, zou het de eerste keer zijn dat Denemarken niet geleid wordt door een uitgesproken links of rechts blok van partijen.