De toekomstige eiwitbronnen voor de mens hangen aan lijnen in zee

Een harde, zilte zeewind waait langs grote blauwe tanks aan de kust van Yerseke bij het Koninklijk Nederlands Instituut voor Onderzoek der Zee (NIOZ). In die tanks experimenteert marien bioloog Klaas Timmermans met het kweken van duurzaam zeevoedsel. „Hier, pak hem maar vast, hij bijt niet hoor”, zegt de marien bioloog terwijl hij het deksel van een tank optilt en iets glimmends eruit pakt.

Het is geen vis, maar een gladde, bruine sliert zeewier van ongeveer een meter lang. Hij voelt aan als een plastic boodschappentas. „Dit is bruinwier, Saccharina latissima, hierin zit veel suiker en meer eiwit dan in melk. Bruinwier bevat zo’n 10 procent eiwit, koemelk ongeveer 3,5.”

Zeewier wordt een belangrijke eiwitbron voor mensen, als het aan hem ligt. Timmermans: „Nu consumeren we mondjesmaat zeewier. Bijvoorbeeld E-nummer 406, agaragar, wordt gebruikt in sommige merken chocolademelk en in sommige tandpasta om een gelachtige structuur te maken. En, de meeste mensen kennen zeewier van sushi.”

Maar zeewier zou een grotere rol in ons dieet kunnen spelen, zegt Timmermans: „Slechts 1 procent van ons voedsel komt uit oceanen, terwijl zo’n 70 procent van de aarde bedekt is met oceanen. En het voedsel dat wél uit zee komt, eten we niet efficiënt. De gezonde vetzuren in bijvoorbeeld tonijn komen indirect uit algen. Om één kilo tonijn te kweken, is ongeveer tienduizend kilo aan algen nodig. Hoe lager je in de voedselketen eet, hoe minder voedsel verloren gaat. Bovendien heb ik hier geen pesticiden nodig en ik hoefde hier geen oerwoud voor te kappen.”

Als een aardappelboer

Sinds 2012 onderzoekt Timmermans met collega’s onder meer de voortplanting van zeewier, om te kijken hoe ze jonge zeewierplantjes kunnen kweken met de juiste eigenschappen. „Net als hoe een aardappelboer pootaardappelen wil met bepaalde eigenschappen, wil een zeewierboer zeewier verbouwen met bijvoorbeeld zo veel mogelijk eiwit.”

De voortplanting van zeewier is complex, legt de bioloog uit: „Ze planten zich niet voort met bloemen en zaden. Meer zoals varens. Volwassen zeewier kan besluiten om sporen te vormen in het blad. Dat zijn microscopische, ronde cellen en zitten in de lichte vlekken in zeewier.”

Hij wijst naar lichte vlekken in de donkerbruine sliert, met een diameter van enkele centimeters. „Sporen groeien uit tot mannelijke óf vrouwelijke geslachtsdragers. Die heten gametofyten en kunnen een poosje individueel in het water leven. Na een tijdje bevrucht een gametofyt een vrouwelijke cel en zo ontstaat er nieuwe zeewier. Die groeit vervolgens door fotosynthese, net als planten.”

Hoe donkerder de zeesla, hoe meer eiwit

Klaas Timmermans marien bioloog

Door veredeling, het bij elkaar brengen van wieren van verschillende genetische oorsprong, proberen Timmermans en zijn collega’s om wieren met „betere” eigenschappen te krijgen. Dit werkt tot nu toe alleen nog bij bruinwier en groenwier. Bij roodwieren nog niet.

Binnen in de tanks controleren Timmermans en zijn collega’s de hoeveelheid turbulentie, stikstof, licht en temperatuur om te onderzoeken onder welke omstandigheden verschillende soorten het beste groeien.

Hoe verbouwen zeewierboeren straks zeewier búíten zulke tanks, op zee? Timmermans: „Aan een lijn onder water. Het handige is dat zeewier geen bindingsangst heeft. Kleine, pasgeboren zeewierplantjes hechten zich aan van alles, ook aan een draad die een zeewierboer in zee kan spannen. Wij kunnen hier kleine plantjes kweken in het lab en die kunnen in het zeewater uitgroeien tot wel twee meter.”

Dikke celwanden

Maar dat klinkt makkelijker dan het is. Vóór zeewier grootschalig de markt op kan, moeten marien biologen nog een aantal problemen oplossen. Het eerste is dat eiwitten moeilijk uit zeewier te halen zijn. De marien bioloog opent een andere tank en vist daaruit een groene sliert. „In zeesla, Ulva lactuca, zit maar liefst zo’n 10 à 15 procent eiwit. Deze is mooi donkergroen. Hoe donkerder de zeesla, hoe meer eiwit.” Alleen: zeewier heeft dikke celwanden. Dat maakt het lastig om eiwit uit zeewier te halen. „We onderzoeken of we dat met enzymen uit mariene schimmels kunnen doen. Van die enzymen denken we dat ze de celwanden oplossen en opgeloste eiwitten kunnen vrijmaken.”

De marien bioloog loopt het NIOZ-gebouw binnen. „Geen veldwerkschoenen achter dit punt”, staat er op de deur. In zijn kantoorkamer heeft hij eindeloos uitzicht op een gladde Oosterschelde. „Vandaag ziet het er kalm uit, maar een zee is geen vriendelijke omgeving. Dat is het tweede probleem. Er zijn hoge golven die al talloze zeewierkweek-experimenten hebben weggespoeld. Wie wil er nu geen zeeboer worden?” zegt hij sarcastisch. Er zijn verschillende zeewierboerderijen in de Oosterschelde, maar dat is op een kleine, beschutte locatie zónder al te veel golven. Een gebied als de Oosterschelde is te klein voor grootschalige zeewierteelt.

Een ander probleem is dat zeewier snel gaat rotten. „Een aardappel kun je prima wekenlang bewaren, maar zeewierbladeren begin ik hier al na één dag te ruiken. We weten nog niet hoe we dat op een betaalbare, duurzame manier kunnen oplossen.”

Aan de muur in zijn kantoor hangt een foto van koning Willem-Alexander en Timmermans met een bruinwier bij een zeewiertank. Timmermans: „Hij vond het prachtig. Er komt steeds meer aandacht voor zeewier als voedsel. Ik denk dat het nog ongeveer vijf à tien jaar duurt voor zeewier grootschalig op de markt komt.”

Ligt er dan zeewier op ons boord zoals spinazie? „Nee”, zegt Timmermans. „Zeewier heeft een heel intense smaak. Ik verwacht eerder dat we zeewier vooral innemen als eiwitsupplement. Ik gebruik het wel regelmatig als smaakversterker tijdens het koken. Dat wel.”