Coupplan van Duitse complotdenkers was vergevorderd

In een van de grootste antiterreuracties uit de recente Duitse geschiedenis vielen op woensdagochtend om zes uur drieduizend agenten in elf deelstaten ongeveer 150 woningen, kantoren, garages en één negentiende-eeuws kasteel binnen. De 25 personen die zijn aangehouden, worden ervan verdacht een gewelddadige coup tegen de Duitse staat te hebben voorbereid.

Volgens het OM trof de extreem-rechtse groep sinds november 2021 concrete voorbereidingen voor een gewapende overval op de Bondsdag, en indien nodig moord op parlementariërs en politici. De groep, onder leiding van prins Heinrich XIII Reuss en oud-leger-commandant Rüdiger von P., komt voort uit de Reichsbürger, een heterogene, extreem-rechtse beweging die de democratische rechtsstaat in Duitsland niet accepteert.

De groep – in totaal zijn 52 personen aangeklaagd – gelooft volgens het OM in een „conglomeraat van complottheorieën”, waaronder QAnon. „Ze zijn er vast van overtuigd dat Duitsland momenteel door vertegenwoordigers van een zogenoemde ‘Deep State’ wordt geregeerd”, schrijft de procureur-generaal in een verklaring. Ook de bestorming van het Capitool op 6 januari 2021 was mede-geïnspireerd door QAnon.

De Reichsbürger-beweging, waar de „terroristische vereniging” toe wordt gerekend, vond in de afgelopen jaren nieuwe aanhangers in Duitsland onder coronademonstranten en anti-immigratie-demonstranten. „Reichsbürger zijn verbonden in hun haat tegen de democratie”, zo vatte minister van Binnenlandse Zaken Nancy Faeser (SPD) de ideologie samen.

Zelfgebreide mutsen

Het belangrijkste symbool van de beweging is de vlag in zwart-wit-rood, de vlag van het Duitse keizerrijk en sinds de jaren twintig van de vorige eeuw een teken van antidemocratische en nationalistische sympathieën. Tot een aantal jaar geleden was de vlag alleen te zien op demonstraties van rechts-extremisten, die het een prima alternatief vinden voor de verboden hakenkruisvlag. In de laatste jaren groeide de driekleur uit tot een algemeen symbool van afkeuring van en wantrouwen tegen de staat. Antivaxers dragen bijvoorbeeld zelfgebreide mutsen in zwart-wit-rood. In augustus 2020 bestormden demonstranten met Reichsbürger-vlaggen de trappen van de Rijksdag.

Lees ook Schaamte en woede strijden in Duitsland om voorrang na bestorming van de Rijksdag

De twee leidsmannen van de groep zijn volgens het OM prins Heinrich XIII Reuss (71) en parachutist Rüdiger von P. (69). Over de complottheorieën van prins Heinrich XIII Reuss werd de afgelopen maanden al in lokale Thüringse media bericht. Een woordvoerder van de prinselijke Thüringse familie, Heinrich XIV Prins Reuss, nam in de zomer afstand van Heinrich XIII en noemde hem een „verwarde oude man”. Het vorstenhuis Reuss regeerde vanaf de twaalfde eeuw tot 1918 in het versnipperde Thüringen; iedere mannelijke nakomeling heet Heinrich, genummerd. De agenten vielen woensdagochtend het Thüringse slot van Heinrich XIII binnen, maar arresteerden de man uiteindelijk, volgens foto’s, in tweed in zijn appartement in Frankfurt am Main.

Naast de prins en de oud-leger-commandeur werd ook de Berlijnse rechter en voormalig AfD-Bondsdaglid Birgit Malsack-Winkemann (58) opgepakt. Het justitie-apparaat in Berlijn had eerder tevergeefs geprobeerd Malsack-Winkemann uit haar functie te ontheffen. Onder de aangeklaagden zijn bovendien een advocaat, een internist, een piloot en een onderofficier in het leger, naast verscheidene voormalige militairen.

In een verklaring op woensdagmiddag lichtte de procureur-generaal Peter Frank toe dat de organisatie uit twee takken bestond. De politieke tak, die zichzelf „de raad” noemde, hield zich bezig met de nieuwe regering na de coup. Heinrich XIII R. zou die regering voorzitten. Ook andere ambten waren al ingevuld; zo zou het voormalige AfD-Bondsdaglid een nieuw ministerie van Justitie vormgeven.

Rüdiger von P. gaf leiding aan de militaire tak van de organisatie. Na de coup zou er een nieuw leger moeten ontstaan, bestaande uit verschillende zogenaamde ‘Heimatschutzkompagnien’, aldus procureur-generaal Frank. Rüdiger von P. probeerde nadrukkelijk nieuwe leden te ronselen bij de politie en het leger. In oktober onderzochten leden van de militaire tak of bepaalde kazernes in Beieren, Hessen en Baden-Württemberg geschikt zouden zijn als huisvesting voor die nieuwe compagnieën. Ook moest de militaire tak wapens en communicatiemiddelen verzamelen, en vuurwapentraining geven.

Lees ook: Extreem-rechts was in Duitsland nooit weg, maar kreeg wel ‘een nieuwe dynamiek’

‘Blik in de afgrond’

De omvang van de actie op woensdagochtend toont hoe vergevorderd justitie de coup-plannen achtte. Minister van Binnenlandse Zaken Faeser noemde het putsch-plan een „blik in de afgrond van de terroristische dreiging die van het Reichsbürger-milieu uitgaat”. De Reichsbürger-beweging wordt als een steeds serieuzere dreiging gezien sinds in 2016 een politieagent werd doodgeschoten door een man gelieerd aan de beweging. In het afgelopen half jaar werden vijf mensen uit het milieu aangehouden die de ontvoering van minister van Gezondheid Karl Lauterbach (SPD) beraamden.

De Thüringse minister van Binnenlandse Zaken Georg Maier (SPD) beschreef op zender ZDF hoe er in zijn deelstaat met de Reichsbürger is omgesprongen, een manier die typerend is voor de rest van het land. „Je zou erover kunnen glimlachen”, zei Maier. „Een autoritair regime, naar voorbeeld van het Duitse Keizerrijk?” Posters en flyers die worden verspreid met kiescommissies voor een nieuw bestuur ná de revolutie, gesierd met wapens van oude adellijke families, mensen die hun paspoort afgeven bij het gemeentehuis omdat ze de Bondsrepubliek toch niet accepteren? „Aanvankelijk werd soms gedacht ‘dat is toch maar een stel fantasten’”, aldus Maier. Maar het aantal mensen dat sympathiseert met de beweging is gegroeid, aldus Maier, en in Thüringen worden de Reichsbürger nu actief „ontwapend”. „En dat is veel werk, want het zijn er velen”, aldus Maier, vooral „jagers en leden in schietverenigingen”.

Woensdag en donderdag worden de aangehouden Reichsbürger voorgeleid aan de rechter. Heinrich XIII, bevestigde het OM woensdag, zit al in voorlopige hechtenis.