Journalist Azmat Khan van The New York Times, die vorig jaar een Pulitzer-prijs kreeg voor haar onderzoek naar burgerdoden bij Amerikaanse luchtaanvallen in Irak, Syrië en Afghanistan, deelde dit weekeinde een Instagram-story over de oorlog in Gaza. Maar ze merkte dat het bericht veel minder vaak werd bekeken dan normaal. Haar volgers zagen de story niet meer voorbijkomen in hun tijdlijn, maar moesten naar haar profiel gaan om hem te zien.
Khan concludeerde dat ze het slachtoffer was van zogeheten shadow banning – een middel waarmee sociale mediaplatforms het bereik van berichten en accounts beperken, zonder de gebruiker van het account daarover te informeren. „Veel collega’s en bevriende journalisten hebben hetzelfde gemeld”, schreef ze op X. „Dit is een enorme bedreiging voor de informatievoorziening en geloofwaardige journalistiek.”
Ze was niet de enige die hier last van had. De afgelopen dagen beschuldigde een groeiende groep Instagram-gebruikers het platform ervan de zichtbaarheid van pro-Palestijnse content te beperken. Vaak gebruikers met een moslimachtergrond. Zoals de Marokkaans-Nederlandse voetballer Noussair Mazraoui, die speelt bij Bayern München. Een video waarin hij de Palestijnen de zege toewenst in de strijd met Israël was alleen te zien voor mensen die zijn profiel bezochten. Hij zei dat hetzelfde gold voor Hakim Ziyech en Zakaria Aboukhlal, twee andere Nederlands-Marokkaanse voetballers. „Ze proberen ons monddood te maken”, zei hij tegen het ANP. „Het is letterlijk wij tegen de wereld.”
Geen bloedige beelden
Oumaima Abalhaj, NRC-correspondent in Spanje en Marokko, had een soortgelijke ervaring nadat ze een video op Instagram deelde die de gevolgen toonde van de Israëlische bombardementen op Gaza. „Geen bloedige beelden, maar luchtshots van verwoeste gebouwen”, zegt Abalhaj aan de telefoon vanuit Madrid. „Nadat ik die had gedeeld, begon mijn profiel raar te doen. De video had niet alleen minder views dan normaal. Maar als je op mijn naam zocht, verscheen mijn profiel niet meer. Nu ik mijn naam heb aangepast, ben ik gelukkig weer te vinden. Maar ik kreeg wel een tegenstrijdig bericht dat ik de toegang tot mijn profiel dreigde kwijt te raken, ook al volg ik de richtlijnen.”
Voor Khan, Mazraoui en Abalhaj is de conclusie duidelijk: dit is censuur. Toch is het moeilijk om vast te stellen wat er precies aan de hand is. Want er kunnen tal van redenen zijn waarom een story op Instagram minder zichtbaar is. Algoritmes blinken niet uit in transparantie, net zo min als de techbedrijven die ze gebruiken. Een Nederlandse woordvoerder van Meta, het bedrijf achter Instagram, reageerde niet op vragen van NRC. Meta heeft verwijten van shadow banning in het verleden altijd ontkend. Een Amerikaanse woordvoerder weet de recente problemen aan een wereldwijde fout in de software die voor technische problemen zorgde. Hij schreef op X dat het inmiddels weer is verholpen.
Maar er is meer aan de hand. Het is niet de eerste keer dat Amerikaanse techbedrijven ervan worden beschuldigd pro-Palestijnse stemmen te smoren. Iedere keer als het Israëlisch-Palestijnse conflict oplaait en het internationale nieuws domineert, neemt de online censuur op platformen als Instragram, Facebook en TikTok toe, zegt Jalal Abukhater van 7amleh, een Palestijnse organisatie die opkomt voor digitale mensenrechten. 7amleh spoort mensen aan gevallen van vermeende censuur te melden in een online database. Sinds de aanval van Hamas op Israël op 7 oktober kreeg 7amleh 500 meldingen binnen van mensen die te horen hadden gekregen dat ze de zogenoemde richtlijnen van de community van de platforms hadden overtreden. 270 van hen gaven daarbij aan dat ze op een of meerdere manieren waren gecensureerd.
Toename
„We zien een sterke toename van censuur, met name op de platformen van Meta”, zegt Abukhater aan de telefoon vanuit Ramallah, een stad op de bezette Westelijke Jordaanoever waar het kantoor van 7amleh is gevestigd. „Dit behelst onder meer het waarschuwen van gebruikers, het opschorten van accounts, het verminderen van de zichtbaarheid, en het niet-publiceren of het verwijderen van content. Als deze beperkingen het gevolg zijn van de schending van de richtlijnen, dienen gebruikers daarover te worden ingelicht. Dat gebeurt bij shadow banning niet. Maar Meta en andere techbedrijven vinden shadow banning geen goede term om te beschrijven wat hun beleid is.”
Elk platform heeft eigen richtlijnen waaraan gebruikers zich dienen te houden. Zo is het verspreiden van extreme, expliciete beelden op Instagram niet toegestaan. Meta kondigde vorige week tijdelijke maatregelen aan om zulke beelden uit Israël en Gaza sneller te onderdrukken, ook zogeheten ‘borderline content’. Wat dat precies is, bleef onduidelijk.
Maar Mark Zuckerberg, de ceo van Meta, betuigde eerder zijn steun aan Israël en liet weten dat inhoud die lijkt op Hamas-verheerlijking gevlagd zal worden. Abukhater zegt dat bepaalde Arabische hashtags verboden zijn op Meta, terwijl hun Israëlische equivalenten wel zijn toegestaan omdat ze gepusht worden door een staat.
7amleh heeft geregeld contact met Meta in een poging de vermeende censuur te beperken, zeker de afgelopen weken. „Hun medewerkers werken 24 uur per dag om te reageren op alle zaken die we aankaarten”, zegt Abukhater. „Wij vragen Meta bepaalde accounts niet te beperken, omdat hun content nieuwswaardig is of context biedt. Maar onze inspanningen zijn slechts een druppel op een gloeiende plaat. Het gevolg is een situatie waarin Palestijnen zich onevenredig gecensureerd voelen. Op een moment dat de reguliere media niet genoeg context geven, en Israël een propagandaoorlog voert om het Palestijnse verhaal te ondergraven, zijn al die beperkingen zeer frustrerend.”
Nieuwsorganisatie
Daar kan MondoWeiss over meepraten. Vorige week maandag werd het TikTok-account van de links-progressieve Israëlische nieuwssite tijdelijk opgeschort, en een dag later gebeurde hetzelfde met het Instagram-account. „We zijn een nieuwsorganisatie die beelden van nieuwsgebeurtenissen deelt”, zegt Yumna Patel, nieuwsmanager van MondoWeiss. „Daar zitten soms expliciete beelden tussen, maar we proberen de richtlijnen te volgen. Dus we vervagen sommige beelden, en we laten geen gevechten zien. Toch wordt onze content op TikTok regelmatig gecensureerd. Ons account is twee keer ronduit geblokkeerd, zonder waarschuwing dat we de richtlijnen hadden geschonden.”
De eerste keer was in januari, toen MondoWeiss een video plaatste op TikTok over de aanval van het Israëlische leger op het Palestijnse vluchtelingenkamp Jenin, waarbij tien Palestijnen om het leven kwamen. „De volgende dag was ons account zonder waarschuwing verwijderd”, vertelt Patel. „Dat leidde tot enige media-aandacht. Met hulp van 7amleh hebben we bezwaar aangetekend, waarna ons account is hersteld. En de tweede keer was dus vorige week. Toen we probeerden in te loggen, kregen we de melding dat ons account permanent was verwijderd. Wederom zonder waarschuwing of eerdere schendingen van de richtlijnen. Opnieuw bemiddelde 7amleh met succes.”
De besluiten van platformen zijn vaak moeilijk te doorgronden, en hun moederbedrijven zijn gesloten bolwerken. Dat is volgens Patel het probleem. Enkele jaren geleden werden de video’s en berichten van MondoWeiss op Facebook tienduizenden keren bekeken. „Nu zijn we blij als we enkele tientallen views hebben. Hoe dit heeft kunnen gebeuren, is altijd een raadsel gebleven. De besluitvorming bij Facebook is erg ondoorzichtig. We hebben in al die jaren nooit een bevredigend antwoord gekregen op onze vragen. Shadow banning is met dezelfde geheimzinnigheid omgeven. Maar afgaande op verhalen van collega’s en vrienden gebeurt het vaak, vooral met Instagramstories.”
Vanwege de problemen op Instagram zijn veel mensen die de Palestijnse zaak ondersteunen naar andere platformen uitgeweken om hun berichten te verspreiden. LinkedIn, dat voornamelijk wordt gebruikt voor professionele netwerken, heeft een golf aan kritische berichten over het Israëlische optreden in de Gazastrook. Maar ook daar stuitten sommige gebruikers op censuur. Zo werd een artikel verwijderd dat The Rights Forum, een kenniscentrum op het gebied van Israël en Palestina, deelde op LinkedIn. „Het enige wat ik me kan bedenken is dat de foto van het gewonde kind dat erbij stond te gruwelijk was”, zegt directeur Gerard Jonker. „Maar LinkedIn zei dat er sprake was van haat zaaien.”
Ondertussen delen mensen die op Instagram zijn gebleven tips met elkaar om een shadow ban te voorkomen. Sommige hashtags worden vermeden. #FreePalestine wordt door sommigen vervangen door #VisitIsrael. Woorden als ‘Palestina’ en ‘Gaza’ worden bewust fout geschreven. En om het algoritme te foppen worden eerst foto’s van feestelijke taarten of schattige dieren gedeeld voordat de berichten over het conflict langskomen. Maar onduidelijk is of dergelijke trucs het algoritme daadwerkelijk zand in de ogen strooien en zo shadow banning voorkomen.
