Conservatieve familiewaarden zijn cruciaal in Braziliaanse verkiezingen: ‘Bolsonaro wil pedofielen castreren. Prima!’

Er zijn momenten, zoals vandaag, dat Samanta Santos (30) zich weer realiseert hoe gelukkig ze is met haar familie. Op het vuur pruttelt een stoofpotje van groente en tilapia. Haar man Johnny tilt hun twee levendige dochtertjes Joana (1) en Chloe (3) op en zet ze op een stoel aan tafel. „Pak je lepel Joana, je kunt zelf eten.”

Het Braziliaanse gezin woont in een klein stenen huisje met bananenbomen voor de deur, in Belford Roxo, een heuvelachtige voorstad van Rio de Janeiro. Pas sinds vorig jaar is er een begin gemaakt om de straat in de arbeiderswijk te asfalteren, buren verderop hebben nog geen stromend water. Het is ook een buurt waar gezinnen elkaar helpen en op straat altijd wel iemand een praatje aanknoopt, helemaal nu de tweede ronde van de presidentsverkiezingen nadert, op zondag.

„Er staat heel veel op het spel voor ons”, zegt Samanta terwijl ze de tafel dekt. „Zeker voor mensen zoals wij, harde werkers en bovenal christenen. We stellen de familiewaarden boven alles, maar er kan van alles gebeuren.” Als de sociaal-democratische ex-president Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva wint, houdt ze haar hart vast voor de toekomst. „Alles waar hij voor staat met zijn linkse politiek druist in tegen wat ik belangrijk vind in het leven”, zucht ze.

Bolsonaro stelt familiewaarden voorop en dat geeft me een veilig gevoel

Samanta Santos Bolsonaro-stemmer

Met nog een paar dagen te gaan voor de beslissende kiesronde loopt de spanning in het grootste land van Zuid-Amerika hoog op. De eerste ronde werd begin oktober gewonnen door Lula, maar de zittende, uiterst-rechtse president Jair Messias Bolsonaro scoorde veel beter dan de opiniepeilers vooraf hadden voorspeld. De tweede ronde ligt daardoor geheel open: een tweede termijn voor Bolsonaro lijkt niet uitgesloten nu hij Lula in de jongste peilingen nadert.

Oprukkende pinksterkerken

Als de verhitte verkiezingscampagne iets heeft geleerd, is het dat religie is uitgegroeid tot het belangrijkste politieke thema – of beter gezegd wapen. De machtige, conservatieve evangelische kerken hebben zich vooral achter Bolsonaro geschaard. Lula – die zich aanvankelijk seculier opstelde – bezigt steeds vaker religieuze retoriek in een poging vooral katholieken aan zich te binden.

In Brazilië, dat officieel nog als het volkrijkste katholieke land van Latijns-Amerika geldt, groeit de pinksterbeweging al jaren explosief. Bijna een derde van de bevolking noemt zich evangelisch christen. Van hen, wijzen exit-polls uit, stemt 60 procent op Bolsonaro, tegenover 32 procent voor Lula.

„Bolsonaro stelt de familiewaarden voorop en dat geeft me een veilig gevoel”, zegt Samanta Santos terwijl ze een stuk vis eet, en de pan rijst aan haar man doorgeeft. „Voor bijna iedere Braziliaan staat de familie voorop, dat zit diepgeworteld in onze cultuur. Zonder familie ben je zelf ook niets.”

Ze vreest dat Lula veranderingen zal doorvoeren die hier tegenin gaan. Santos noemt als voorbeeld de legalisatie van abortus, een ingreep die nu alleen in noodsituaties is toegestaan (na verkrachting, als de moeder levensgevaar loopt of het kind niet levensvatbaar is). „Waarom zou je zoiets in de wet willen aanpassen? Wat voor voorbeeld geef je dan aan kinderen? Doe maar aan seks en als je zwanger raakt haal je het gewoon weg? Ik zie dat als moord”, zegt ze.

Opinieonderzoek wijst uit dat de meeste Brazilianen die mening delen. Het was electoraal gezien dan ook geen slimme zet van Lula dat hij in april, bij de start van de campagne, beloofde abortus te legaliseren als hij president wordt. Progressieve vrouwenrechtenbewegingen hopen al jaren op legalisering, zoals die onlangs in buurlanden Argentinië en Colombia na jarenlange strijd tot stand kwam. Maar in het diepgelovige Brazilië veroorzaakte de belofte van Lula een golf van verontwaardiging, onder zowel katholieken als evangelisch christenen.

Het gaf Bolsonaro onmiddellijk aanleiding om Lula als vijand van God en ‘de familie’ neer te zetten. Hij wakkerde onder meer weer de angst aan voor de zogenoemde ‘genderideologie’, door valselijk te beweren dat Lula’s Arbeiderspartij (PT) pedofilie niet langer strafbaar zou willen stellen. Dit deed hij ook al succesvol bij de verkiezingen in 2018, toen hij de PT ervan beschuldigde op scholen een ‘kit gay’ uit te delen: lesmateriaal om kleine kinderen te vertellen over homoseksualiteit en transgenders.

Kannibalisme en satanisme

De campagne wordt keihard gevoerd, waarbij beide kampen elkaar bestoken en besmeuren met nepnieuws. Het Kiestribunaal, dat de verkiezingen organiseert maar ook de campagne bewaakt, moet dagelijks ingrijpen tegen de soms meest absurde desinformatie die wordt rondgepompt: van Bolsonaro die kannibaal zou zijn tot Lula die satanische rituelen zou beoefenen.

Lees ook: Brazilië stemt in giftige en gewelddadige sfeer

Hoewel het Kiestribunaal het verhaal over bijvoorbeeld de ‘kit gay’ allang als nepnieuws heeft ontmaskerd en heeft bevolen het verhaal online weg te halen, is Samanta Santos niet overtuigd. „Links wil ook drugs legaliseren en ze zien dat als progressief. Ik ben dan liever conservatief.” Bolsonaro daarentegen wil verkrachters en pedofielen zwaarder straffen en mogelijk chemisch castreren. „Prima!”, roept ze.

Santos had een zware jeugd, vertelt ze. „Er was geweld in ons gezin, ik werd misbruikt als kind en eenmaal volwassen werd ik zwaar depressief. Ik had geen enkele eigenwaarde en sliep met zowel mannen als vrouwen. De kerk heeft mij gered. Nu heb ik een stabiel leven, met een echtgenoot en kinderen. Dit wens ik iedereen. Duidelijkheid en geen verwarring.”

Lula kan minder duidelijkheid bieden. Twee weken geleden, na de eerste ronde, toonde hij zich alsnog tegenstander van legale abortus. Ook schreef hij de pinksterkerken een open brief in de hoop zich met hen te verzoenen. De ommezwaai leidde tot grote onvrede bij zijn vrouwelijke achterban, terwijl ze onder Bolsonaro-aanhangers weinig effect sorteerde.

Hoewel ze naar eigen zeggen nog steeds „diep van Lula houdt”, en twee keer op hem stemde, zal Valdete Dantas (45) zondag voor het eerst op Bolsonaro stemmen. In de eerste ronde van de verkiezingen stemde ze zelf nog op Lula. Met haar man runt de opgewekte kokkin een klein restaurant in de wijk Rocinha, de grootste favela (volkswijk) van Rio.

Rocinha (circa 300.000 inwoners) telde tien jaar geleden al zestig evangelische kerken op zeven katholieke kerken en dat aantal is sindsdien alleen maar gegroeid. De pinkstergemeentes zijn zo succesvol, omdat ze meer dan alleen gebedsdiensten aanbieden. Er worden cursussen gegeven en taallessen Engels bijvoorbeeld, er zijn crèches en soms ook gratis medische zorg.

Van de drank af

„Voor ons die in armoede leven geeft de evangelische kerk hoop, kansen en verandering”, zegt Dantas terwijl ze de tafels van de laatste gasten afruimt. „Wat de voorgangers zeggen, geeft me meer richting in het leven dan wat politici zeggen, daar heb ik eigenlijk weinig aan.” Sinds ze evangelisch christenen zijn, drinkt haar man niet meer. „Want dat past niet bij een christen. Er blijft meer geld over en ons gezin is hechter dan ooit”, zegt Dantas stralend.

Wat voor haar de doorslag geeft om op Bolsonaro te stemmen is haar angst dat Lula te veel zal veranderen. Ze hoorde van een onderwijzeres dat als Lula aan de macht komt er misschien genderneutrale toiletten op scholen komen. „Dat gaat me te ver. Ik wil niet dat mijn dochter van 13 naar het toilet gaat en ineens een jongen binnenkomt, die daar naar toilet kan omdat hij verkleed is als meisje”, zegt ze.

De vorige keer dat de Arbeiderspartij regeerde, van 2003 tot 2016, werd het homohuwelijk in Brazilië ingevoerd. Voor Valdete was dat de grens. „Ik ben geen homofoob. Ik heb familieleden die homoseksueel zijn. Maar het moet niet vanuit de overheid gestimuleerd worden. Als regels versoepelen, maak je het verwarrend voor jongeren. Als Bolsonaro aan de macht komt, weet ik tenminste zeker dat dit soort dingen er nooit door komen”, zegt ze.

‘Bolsonarismo’ schiet wortel

Nadat oud-vakbondsleider Lula, zelf opgegroeid in armoede, in 2002 de verkiezingen won, verhief hij met sociale programma’s circa 40 miljoen Brazilianen vanuit de armoede naar de middenklasse. Tijdens vier jaar Bolsonaro maakte het land een ruk naar rechts. Zelfs als Bolsonaro zondag verliest, heeft het ‘bolsonarismo’ al wortel geschoten in het federale Congres en op deelstaatniveau. Mocht Lula winnen, dan zal hij met deze machtige stroming rekening moeten houden.

Terwijl Lula vooral belooft om Bolsonaro uit de macht te verjagen, voert de zittende president een optimistischere campagne. Hij heeft de nationale vlag en het volkslied gekaapt als zijn eigen symbolen en op zijn bijeenkomsten klinkt populaire muziek als sertaneja (Braziliaanse country) en baile funk. Hoewel hij Lula ervan blijft beschuldigen van Brazilië een communistisch land te willen maken, heeft Bolsonaro na zijn onverwacht sterke resultaat in de eerste ronde zijn toon enigszins gematigd.

Hij is geen heilige want dat is alleen Jezus. Maar onze president heeft het goed voor met vrouwen, echt waar

Michelle Bolsonaro presidentsvrouw, over haar man Jair

Ook laat hij in de laatste weken van de stembusgang steeds vaker zijn eigen vrouw Michelle opdraven. Het Braziliaanse electoraat bestaat naar schatting voor 53 procent uit vrouwen, maar zij stemmen volgens onderzoek van opiniepeiler Datafolha overwegend op Lula. Aan Bolsonaro kleeft door zijn harde, soms ook vrouwonvriendelijke taalgebruik het imago van een macho. De 27 jaar jongere, aantrekkelijke en diepgelovige first lady trekt in een karavaan door het land om de cruciale vrouwenstem binnen te slepen.

Op een zonnige donderdagmiddag verschijnt Michelle Bolsonaro (40) in een roze T-shirt en spijkerbroek op het podium van een bomvol stadsplein in Nova Iguaçu, een noordelijke voorstad van Rio. „Hij is misschien niet perfect”, roept ze, terwijl ze haar handen biddend in de lucht houdt. „En hij is geen heilige want dat is alleen Jezus. Maar onze president heeft het goed voor met vrouwen, echt waar”, zegt ze met overslaande stem.

Samanta Santos staat ook met haar man en zus op het plein tussen de juichende vrouwen en maakt foto’s met haar telefoon van de presidentsvrouw. „Ze is geweldig, echt een voorbeeld! Wie weet neemt ze in de toekomst de taken wel van hem over”, roept ze lachend.