Column | Wat Polen deed om Europees geld binnen te harken is ongeëvenaard

Je zou het niet denken, na alle Poolse woede van afgelopen week over het Oekraïense graan dat zich in dat land opstapelt, tot last van Poolse boeren, maar 2022 was een ontzettend goed jaar voor de Poolse voedselsector.

De waarde van de Poolse voedselexport explodeerde afgelopen jaar naar 39,2 miljard euro. Dat is een stijging van maar liefst 27,3 procent vergeleken met het jaar ervoor. Dat komt deels door een gunstige wisselkoers, maar ook doordat de oorlog in Oekraïne voor prijsstijgingen van voedsel zorgde, overal ter wereld. De Poolse ‘agri-food’-sector profiteerde daarvan.

Deze cijfers komen van de site foodfrompoland.pl, ondertekend door de adjunct-Directeur-Generaal van het nationale steunpunt Landbouw. De grootste Poolse exportklappers van 2022 zijn oliehoudende zaden en plantaardige olie (+77 procent), graan en graanproducten (+44 procent) en zuivel (+42 procent). Waar al die extra export naartoe ging? Deels naar Oekraïne: 20 procent meer dan in 2021.

Lees ook: EU waarschuwt Polen en Hongarije na verbod op graanimport uit Oekraïne

Bizar, dus, dat de Poolse regering vorig weekend aankondigde dat ze voorlopig geen korrel Oekraïens graan meer zou binnenlaten, omdat de Poolse markt ermee werd overspoeld. Veel Oekraïens graan, bestemd voor niet-EU-landen als Egypte of Libanon, wordt via Polen getransporteerd omdat andere kanalen (zoals de Zwarte Zee) door de oorlog goeddeels verstopt zitten.

Een deel van dit graan is om de een of andere reden toch op de Poolse markt beland. Prijzen kelderden. Fijn voor veehouders, bakkers en mueslimakers. Maar graanboeren demonstreren al weken omdat ze hun eigen graan amper kunnen verkopen. De Poolse landbouwminister trad zelfs af. Hij had boeren geadviseerd om te wachten met hun eigen graanverkoop, omdat prijzen zouden stijgen – wat niet gebeurde. Nu stromen graansilo’s over.

Andere doorvoerlanden van Oekraïens graan, zoals Hongarije, Bulgarije en Slowakije, steunden de Poolse boycot. Samen eisten ze, bovenop een compensatie van 56 miljoen euro uit het Europese landbouwbudget die ze begin april al kregen, extra geld van Brussel. Ze dreigden ook tarieven te gaan heffen op meerdere Oekraïense landbouwproducten die wel voor de Europese markt bestemd zijn en hier sinds vorige zomer juist zónder heffingen binnen mogen.

Gijzeling

Dit was een sterk staaltje armdrukken van een land dat zich afgelopen jaar heeft ontpopt als dé pleitbezorger van Oekraïne in Europa – en zonder twijfel ook een voorbode van de vele beren, of boeren, op de weg naar een toekomstig Oekraïens lidmaatschap. Polen lobbyde vorig jaar voor het voorstel om heffingen op Oekraïense landbouwexport naar de EU voor een jaar te schrappen, om het land te helpen. Nu blokkeert het de verlenging van die regeling.

Dit is zonder twijfel een voorbode van de vele beren, of boeren, op de weg naar een Oekraïens lidmaatschap

Als er winsten zijn, moeten ze in Warschau hebben gedacht, hou je ze voor jezelf. Als er verliezen komen, doe je een greep in de Europese landbouwkas. Een beetje het gedrag van de bankiers na de kredietcrisis. Maar ja, er zijn deze herfst verkiezingen en de regerende PiS-partij leunt op stemmen van het platteland. Zelfs al boert het merendeel daar, soms juist dankzij Oekraïens graan, uitstekend.

Wat de Poolse regering deed om het Europese geld – en daarmee boerenstemmen – binnen te harken, is ongeëvenaard: ze gijzelde, met andere Midden-Europese landen, het Europese handelsbeleid. Op de Europese markt, waar op handelsgebied geen binnengrenzen meer zijn, kan één land niet zomaar een product weren of importheffingen afkondigen. De lidstaten hebben decennia geleden afgesproken dat ze daar samen over besluiten.

Als er storingen zijn op de landbouwmarkt, kan een land naar de Europese Commissie stappen en – desnoods op hoge poten – een oplossing vragen. Als meerdere landen dat doen, verzint de Commissie meestal snel iets.

Verzegeld én gecontroleerd

Polen, dat sterk profiteert van Europa als mondiaal handelsblok, lapte dat allemaal aan zijn laars en kondigde stante pede een blokkade af. De Commissie was overrompeld. Ja, graanprijzen daalden. Maar ze waren nog altijd hoger dan vóór de oorlog.

De Poolse piraterij loonde. De Commissie staat voor grote uitdagingen, wilde geen gedoe en stuurde haastig nog eens 100 miljoen euro.

Boodschap: overtreed de Europese regels en u krijgt alles wat uw hart begeert. Het enige goede nieuws is dat Oekraïense landbouwproducten voor derde landen voortaan verzegeld op transport gaan door Midden-Europa. Verzegeld én gecontroleerd. Op Europese kosten, uiteraard.

Caroline de Gruyter schrijft over politiek.