Column | Oude zekerheden zijn in Poetins oorlog niets waard

Vladimir Poetin dwingt je er steeds toe oude wijsheden opnieuw tegen het licht te houden. Zo verraste hij vorige week met een gedeeltelijke mobilisatie en logenstrafte zo de theorie dat hij de oorlog ver weg zou houden van de grote steden om politieke onrust te vermijden. Hij dreigde ook weer met kernwapens en knaagde zo aan de veronderstelling dat die afschrikwekkende wapens nooit meer gebruikt zullen worden.

De idee dat economische bedrijvigheid verbindt en autocratische samenlevingen langzaam richting democratie duwt, was met de inval in Oekraïne op 24 februari al gesneuveld. Hét fysieke symbool van die filosofie, de Nord Stream-pijpleidingen die Russisch gas naar Duitsland brachten, werd deze week opgeblazen. ‘Wandel durch Handel’, kreeg zo een graf in de Oostzee.

Als economie niet genoeg verbindt, hoe staat het dan met het geloofsartikel dat overleg en samenwerking leidt tot vrede en een betere wereld? Om „komende geslachten te behoeden voor de gesel van oorlog” werd in 1945 met een plechtig Handvest de basis voor de Verenigde Naties gelegd. Het idealisme dat uit de tekst spreekt is al vaak op de proef gesteld – denk aan Amerikaanse oorlogen en hun uitwassen. Als een kernwapenstaat en permanent lid van de VN-Veiligheidsraad een buurland binnenvalt en gebieden annexeert, is dat opnieuw een aanslag op die na-oorlogse orde van samenwerking en recht.

De VN zijn een veelzijdige organisatie met een adembenemend takenpakket, dat varieert van telecomnormen tot duurzaamheid. Vredeshandhaving, de hoogste en tevens moeilijkste taak, is belegd bij de Veiligheidsraad. De geallieerden begonnen al in 1941 na te denken over de inrichting van een nieuwe wereld en al snel bleek dat een mondiale organisatie alleen van de grond kon komen als de grootmachten er geen last van zouden hebben. De VN werd een intergouvernementele organisatie van 193 landen, waarvan er vijf meer macht hebben dan de rest: China, Rusland, de VS, het VK en Frankrijk kregen in de Veiligheidsraad vetorecht. Uiteindelijk ontstond, in de woorden van een Amerikaanse onderhandelaar destijds, een organisatie die net zo effectief is in het voorkomen van oorlogen als een brandblusser in het bestrijden van een bosbrand.

Ook al zijn de doelen van de VN idealistisch, de organisatie is ook een realistische weerspiegeling van de machtsverhoudingen in een wereld waarin drie grootmachten het eigenbelang altijd boven het algemeen belang kunnen stellen. De Veiligheidsraad vergadert bijna wekelijks over Poetins oorlog; veel effect heeft het niet.

Toch is de machteloosheid geen reden de V-raad dan maar op te doeken. Tijdens de Koude Oorlog kwam de Raad soms maanden niet bijeen, maar in de afgelopen zes maanden was ze net zo productief als de eerste helft van vorig jaar. Rusland frustreerde niet elk idee met een veto. De vraag is of dat ook zo blijft als de oorlog, bijvoorbeeld door annexaties, escaleert.

Een aantal grote landen – India, Duitsland, Japan, Brazilië – streeft al jaren naar een eigen permanente zetel. De kans dat dat ervan komt is klein, ook al ziet iedereen dat de raad geen weerspiegeling is van de verhoudingen in de wereld en staat de president Joe Biden open voor verandering. Álle vetomachten moeten het dan eens worden over een aanpassing van de machtsverhoudingen, en daar lijkt Poetins oorlog niet het juiste moment voor.

Voorlopig biedt de V-raad niet alleen Rusland, maar ook Oekraïne een prominent forum waar president Zelensky en minister van Buitenlandse Zaken Koeleba regelmatig en met verve gebruik van maken. In de raad staan agressor en slachtoffer regelmatig tegenover elkaar omdat ook landen waarover gesproken wordt mogen aanschuiven. De Russische minister van Buitenlandse Zaken Lavrov noemde Oekraïne vorige week ,,nazi-achtig”, terwijl Koeleba een paar meter verderop zat. Van de idealistische gedachte dat mensen die elkaar ontmoeten en elkaar in de ogen kunnen kijken, elkaar niet zo snel naar het leven zullen staan, blijft in Poetins oorlog ook niet veel over.