Poetin gebruikt kernwapens als psychologisch drukmiddel

Zondag gaf president Poetin opdracht de „strategische afschrikkingsmacht”, waartoe ook kernwapens behoren, in verhoogde staat van gereedheid te brengen. Rusland is verwikkeld in een oorlog die trager verloopt dan analisten hadden verwacht. En is iemand die Kiev aanvalt niet tot alles in staat? Acht vragen over kernwapens.

1 Wat bedoelde Poetin precies met zijn opdracht?

Rusland kent vier stappen in de paraatheid van zijn krijgsmacht, van 4 oplopend naar 1. De Russische minister van Defensie verklaarde maandag dat hij het bevel van Poetin heeft vertaald in één stap, van niveau 4 naar niveau 3. Dat betekent, legt Clingendael-onderzoeker Danny Pronk uit, dat de bevelsstructuur van de politiek-militaire top naar de commando-eenheden geactiveerd is en dat de commandoposten 24 uur per dag bemand zijn. Tot de afschrikkingsmacht behoren kernwapens die op land staan, aan boord zijn van onderzeeërs of die onder vliegtuigen gehangen kunnen worden.

2 Wat beoogde Poetin met deze maatregel?

De actie van Poetin wordt vooral gezien als een vorm van strategische communicatie. Pronk: „Poetin wilde een signaal afgeven aan het Westen, aan de NAVO: pas op, jullie maken het mij nu bijzonder lastig, ga niet verder dan dit.” De kernwapens werden dus vooral gebruikt als psychologisch drukmiddel. „Dat wij er nu over praten, toont eigenlijk al het nut van de maatregel aan”, zegt Pronk.

3 Wat was de reactie van de Verenigde Staten?

De VS geven de paraatheid van hun krijgsmacht aan in vijf stappen defense readiness condition, beter bekend als Defcon. Daarbij geeft Defcon-1 het begin van een nucleaire oorlog aan. Washington heeft de Defcon-status niet verhoogd. Daarmee werd escalatie voorkomen en maakte -Washington duidelijk dat het de actie van Poetin vooral als signaal zag.

4 Moet het Westen niet op gelijk niveau blijven met Rusland?

Het was niet nodig om mee te gaan in de escalatie. De Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk patrouilleren permanent met onderzeeboten voorzien van kernwapens.

„Er is altijd de mogelijkheid om vernietigend terug te slaan”, zegt Pronk. „Al zou Poetin zo gek zijn om grootschalig ten aanval te trekken, dan nog kan de Russische Federatie allesvernietigend teruggepakt worden.” Aan boord van zo’n onderzeeër zijn twintig ballistische raketten, elk voorzien van meerdere zware kernkoppen.

5 Hoeveel kernwapens heeft Rusland?

Het arsenaal bestaat uit 4.477 kernkoppen, waarvan 1.588 gemonteerd zijn op raketten of opgeslagen liggen op luchtmachtbases. Nog eens 2.898 kernkoppen worden op voorraad gehouden. Rusland investeert ook in de ontwikkeling van nieuwe wapens.

6 Zijn er kernwapens in de buurt van Oekraïne?

Vlak voor de aanval bleek dat Rusland raketten waarop ook kernkoppen gemonteerd kunnen worden had geposteerd in de buurt van de Oe-kraïense grens. De kernkoppen zelf en de eenheden die daarmee kunnen omgaan werden tot vorige week niet in het grensgebied gesignaleerd, aldus het Bulletin of the Atomic Scientists op 23 februari.

7 Kan Rusland kernwapens inzetten zónder risico op escalatie?

Na de Russische inval op de Krim en de opmerking van Poetin dat hij toen ook had overwogen kernwapens in te zetten, maakten Amerikaanse generaals zich zorgen over kleine Russische kernwapens en de idee dat je een klein wapen zou kunnen inzetten zonder escalatie over je af te roepen. Dat idee wordt „escalate to deescalate” genoemd, E2D. Ook de kleine Amerikaanse kernbommen die in Nederland zijn opgeslagen zou je zo kunnen zien, zegt Pronk. Maar, waarschuwt hij: „Een kernwapen is een kernwapen. Als je eenmaal die grens overgaat zet je, ook met een klein wapen, de deur open voor verdere escalatie. Waar stopt het dan? Het is dus eigenlijk geen optie.” De kernmachten in de VN-Veiligheidsraad hebben begin dit jaar nog verklaard dat een kernoorlog nooit gewonnen kan worden. Rusland tekende die verklaring ook.

8 Wie gaat er eigenlijk over die kernwapens in Nederland?

Op luchtmachtbasis Volkel bewaart het Amerikaanse leger kernwapens die onder Nederlandse of Belgische F16-gevechtsvliegtuigen gehangen kunnen worden. Over de inzet ervan beslist het hoogste politieke orgaan van de NAVO, de Noord-Atlantische Raad, waarin alle lidstaten vertegenwoordigd zijn.