Aan de locatie zal het niet liggen: een Zwitsers luxeresort hoog boven het Meer van Luzern. In 2002 werd er in Bürgenstock al eens een wapenstilstand gesloten tussen de regering van Soedan en het Soedanese Volksbevrijdingsleger (SPLA). Twee jaar later kwamen Griekenland en Turkije er een plan voor Cyprus overeen, dat later werd verworpen.
De Zwitserse regering belegt er dit voorjaar op verzoek van Kyiv een vredeconferentie voor Oekraïne. Uitgangspunt vormt een vredesplan waar de regering-Zelensky zich al maanden sterk voor maakt. Het is ontworpen door Zelensky’s stafchef Andri Jermak, in samenwerking met voormalig NAVO-chef Anders Rasmussen. Het is gebaseerd op de uitgangspunten van de VN: een plan voor een rechtvaardige vrede, vanuit Oekraiëns perspectief.
Rusland zal in Bürgenstock niet aanschuiven. Oekraïne wil Rusland er niet bij hebben. Poetin deed de conferentie prompt af als een slechte grap. Het is dus veilig te veronderstellen dat er, zoals de Zwitserse gastheer zelf al aankondigde, in juni géén vredesakkoord getekend zal worden. Daar is een tweede conferentie voor nodig, zei ze – maar ook dat verraadt een overvloed aan optimisme.
De Oekraïense lijst van eisen – hoe gerechtvaardigd ook – veronderstelt eigenlijk een nederlaag van Rusland. Zo zou Rusland al het veroverde grondgebied moeten inleveren, krijgt het een rekening voor herstelbetalingen en moet het zich voor een internationale rechter verantwoorden voor oorlogsmisdaden. Een stelsel van veiligheidsgaranties van een grote groep machtige landen voor Oekraïne zou Moskou ervan moeten weerhouden om in de toekomst nog een keer aan te vallen. Eigenlijk kun je je zo’n vrede met Poetin helemaal niet voorstellen.
En waarom zou Poetin juist nu concessies doen? Uit Oekraïne komen alleen maar droeve berichten en steeds paniekeriger pleidooien om hulp. Rusland bombardeert flats en sloopt systematische de energie-infrastructuur. Bovendien lijkt het voor Moskou handig om de Amerikaanse verkiezingen af te wachten: Trump zou de steun voor Oekraïne weleens kunnen staken. De Oekraïense paniek komt deels doordat Trumps vrienden in het Congres maandenlang miljardensteun blokkeerden – je kunt alleen maar bidden dat ze tijdens een stemming dit weekend eindelijk tot inkeer komen.
De Zwitserse conferentie werd drie weken geleden aangekondigd, maar inmiddels wordt in Oekraïne gesproken over het verlagen van de ambities. Formeel staat de Oekraïense vredesformule nog centraal, maar deelnemers zouden ook kunnen intekenen op slechts een deel van de punten van het vredesplan. Ook is niet duidelijk welke landen een afvaardiging zullen sturen en van welk niveau. Zelfs de datum zou ter discussie staan.
Veelzeggend is ook dat er wordt overwogen om de nadruk te leggen op slechts vier punten: voedselveiligheid, nucleaire zekerheid, bescherming van het milieu en het repatriëren van ontvoerde kinderen. Het zijn essentiële zaken, maar ook kwesties waar je sneller internationale consensus over kunt bereiken dan over de teruggave van door Rusland bezette gebieden of de berechting van Vladimir Poetin voor oorlogsmisdaden.
De ‘Oekraïense Vredesformule’ fungeerde tot nu als een soort pr-vehikel: het liet heel duidelijk zien welke normen Moskou aan zijn laars lapt. Iedereen die die normen zegt te onderschrijven zou zich dus aan de kant van Kyiv moeten scharen. De conferentie zou een stapje moeten zijn op weg naar een mondiale coalitie die druk op de strijdende partijen kan verhogen.
Het is dan wel essentieel dat belangrijke landen uit het mondiale zuiden zich ermee bemoeien. Maar de kleinere BRICS-landen hebben hun eigen ideeën over vrede, evenals grootmacht China. Of China er in Bürgenstock bij zal zijn, is onzeker.
Hoe dan ook lijkt er nu nauwelijks ruimte voor echte onderhandelingen. Voor Rusland gaat het te goed om concessies te doen. Oekraïne heeft formeel de moed niet opgegeven en praat niet hardop over concessies. Rusland wil wel praten over een Turks voorstel dat het in 2022 niet haalde en waarin Oekraïne neutraal blijft, maar dat is onbespreekbaar voor Kyiv. Westerse steun voor Oekraïne blijft daarom voorlopig essentieel. Al was het maar om Kyiv ooit aan een onderhandelingstafel een zo sterk mogelijke uitgangspunt te bieden. In Kyiv weten ze natuurlijk ook: de oorlog wordt beslist op het slagveld, niet in Bürgenstock.
Redacteur geopolitiek Michel Kerres schrijft hier om de week over de kantelende wereldorde.
