Column | In Boedapest is democratie allang niet meer iets vanzelfsprekends

Op een boekenbeurs in Boedapest kocht een vrouw laatst mijn boek over Europa. Ze vroeg me om het te signeren. Het was voor haar zoon, zei ze. Hij zit nog op school maar wil weg, om te studeren en daarna „voor Europa te werken”. Hoe harder Viktor Orbán op Europa scheldt, zei ze, hoe meer de jongen zich voor Europa wil inzetten. Toen ze even later de opdracht las – „Voor Peter, Europa heeft mensen nodig als jij” – schoten haar ogen vol tranen.

Zulke dingen maak je aan ‘onze’ kant van Europa niet mee. Hoe hard burgers hier ook klagen over hun problemen en over het onvermogen van politici om er iets aan te doen, wij leven in democratieën. Bij ons ben je vrij om, binnen de wet, te zeggen wat je wil. In Hongarije zijn mensen dat steeds minder.

Diezelfde beurs werd geopend met een lange toespraak over de functies van de duim. Dat was een metafoor natuurlijk. Knap gedaan, en je kreeg er kippenvel van, want je moest alles tussen de regels lezen. Alles zat erin, maar verborgen, omdat het niet kon worden benoemd – zoals in Kafka’s Metamorfose. Neem de torenhoge boete voor een boekhandel die kinderboeken waarin ook maar iets staat over gender of seksualiteit (in Hongarije verboden voor iedereen onder de achttien) niet in plastic had verpakt. Neem die aartsconservatieve organisatie dichtbij Orbán die net een grote uitgeverij heeft gekocht, waardoor die naar veler verwachting, zoals zoveel kranten en radio- en tv-zenders, niets meer zal publiceren dat de regering onwelgevallig is. Ook op de beurs lagen boeken in plastic. Alsof het IJzeren Gordijn terug was en je daar even achter zat.

De hervormingen zijn halfbakken en tegen corruptie doet Orbán niets

Dat bleef het beeld, dagenlang. Mensen vertellen je waarom Boedapest verloedert, behalve in de golden mile waar oligarchen investeren in luxe toeristenhotels en modeketens: omdat de burgemeester van de oppositie is en de regering zijn inkomsten afknijpt. Ze vertellen hoe Orbán in buurland Slowakije Robert Fico aan de verkiezingsoverwinning hielp: door migranten wekenlang door te wuiven naar Oost-Slowakije. Zo werden kiezers bang gemaakt, waarna Fico kon scoren met plannen voor hekken en muren. Dan zijn er de verhalen over buitenlandse bedrijven die worden gebeld door een Hongaar die een bod doet. Weigeren ze, dan krijgen ze vergunningen niet meer, komen er zware belastingaanslagen, enzovoort. Maanden later, als de bedrijven al kwakkelen: opnieuw een telefoontje. Van dezelfde man. En weer een bod – maar veertig procent lager.

Zijn dit sprookjes? Nee. Deze verhalen zijn gedocumenteerd. Het afknijpen van oppositiesteden: Euronews. Migranten naar Slowakije: de Financial Times . Gedwongen nationalisering van bedrijven: Frankfurter Rundschau. Kinderboeken in plastic: Le Monde . Maar niemand kan meer ingrijpen: Orbáns heeft rechters beknot en het kiesstelsel zo gemanipuleerd dat zijn Fidesz-partij tweederde van de parlementszetels heeft. Als de oppositie ontdekt dat ze tijdens verkiezingscampagnes alleen nog op lantaarnpalen kan adverteren, jaagt Orbán in tien minuten een wet door het parlement die advertenties op lantaarnpalen verbiedt. Ook dit is echt gebeurd: lees Zsuzsanna Szelenyi’s boek Tainted Democracy.

De EU houdt 22 miljard euro aan subsidies in, omdat Hongarije onder Orbán corrupt en autocratisch is geworden. Laatst ging het gerucht dat de Europese Commissie toch 13 miljard wil vrijgeven. In ruil zou Hongarije gerechtelijke hervormingen doorvoeren en zijn verzet tegen de volgende financiële injectie voor Oekraïne staken. Dit blijkt onzin. De hervormingen zijn halfbakken en tegen corruptie doet Orbán niets.

De wereld is één grote bazaar aan het worden. Laten we hopen dat Brussel de rug toch recht houdt. Voor onszelf, voor Peter en zijn moeder en voor die andere lezer, die het Europaboek kocht en zei: „Ik behoor tot de helft van de Hongaren die niet op Orbán stemmen. En ik bied mijn verontschuldigingen aan voor de manier waarop hij zich in Europa gedraagt.”

Caroline de Gruyter schrijft wekelijks over politiek en Europa.