Waarom het conflict om Nagorno-Karabach zo veel landen raakt

Bondgenoten Armenië

Rusland

Moskou zag zichzelf decennialang als hoeder van de veiligheid in de Kaukasus. Rusland is traditioneel bondgenoot van Armenië, sinds het de christelijke bevolking ‘bevrijdde’ van de Ottomanen en Iran. De landen hebben een defensiepact en Rusland heeft een militaire basis in Armenië. Beide zijn aangesloten bij de militaire alliantie CSTO – de door Rusland aangevoerde tegenhanger van de NAVO. Wapens en munitie koopt de Armeense hoofdstad Jerevan hoofdzakelijk in Moskou. Maar hier zal verandering in komen. „De Armeense veiligheidsstructuur was voor 99,999 procent gebonden aan Rusland”, zei premier Nikol Pasjinjan eerder deze maand. Die afhankelijkheid was „een strategische fout”, concludeert hij nu. Rusland wendt al zijn militaire capaciteit aan voor de oorlog in Oekraïne. Dat conflict heeft bovendien tot gevolg dat Rusland het zich niet kan veroorloven de relatie met Azerbeidzjan te bederven.

Lees ook over de afnemende invloed van Rusland in de Kaukasus en Centraal-Azië

Het door internationale sancties getroffen Moskou heeft buurland Azerbeidzjan nu hard nodig als landbrug om de handel op gang te houden met Turkije, Iran en India. Er loopt een oliepijplijn van hoofdstad Bakoe naar de Russische havenstad Novorossiysk, waar jaarlijks bijna 2 miljoen ton olie doorheen vloeit. Ook neemt Azerbeidzjan nog Russisch gas af, terwijl dat door Europa in de ban is gedaan.

wapens aan Armenië.

Bondgenoten Azerbeidzjan

Turkije

Net als bij de vorige gevechtsronde heeft Turkije zich vierkant achter Azerbeidzjan geschaard. „Zoals iedereen nu erkent, is Karabach Azerbeidzjaans grondgebied”, verklaarde president Erdogan dinsdag tijdens een toespraak tot de Algemene Vergadering van de VN in New York. „Het opleggen van een andere status zal nooit worden aanvaard.”

Volgens Erdogan had Armenië niet aan de verplichtingen voldaan die eerder bij een staakt-het-vuren waren overeengekomen, al liet hij in het midden op welke verplichtingen hij precies doelde. Wel zei hij dat Turkije en Azerbeidzjan „onder het motto ‘één natie, twee staten’ samen optreden.”

Bij de gevechten van 2020 stond Turkije eveneens pal achter Azerbeidzjan. Vanouds voelen de Turken zich sterk verbonden met de Azerbeidzjanen, die velen zelfs als een broedervolk beschouwen, mede door de taalverwantschap. Ook speelt mee dat Azerbeidzjan de belangrijkste gasleverancier is van Turkije en dat Turkije omvangrijke investeringen in het buurland heeft gedaan.

Ankara ondersteunt Azerbeidzjan ook militair. De Azerbeidzjanen hadden bij de strijd van 2020 vooral veel baat bij de Bayraktar-drones, die eerder ook al hun waarde hadden bewezen bij gevechten in Syrië en Libië. Ze bleken een zeer effectief wapen bij het uitschakelen van vooral de luchtverdediging en de gemechaniseerde eenheden van de tegenstander.

Volgens analisten hoopt Turkije via zijn steun aan Azerbeidzjan meer voet aan de grond te krijgen in de Kaukasus, waar Rusland eeuwen lang de dienst uitmaakte.

Turkije heeft historisch gezien bovendien een zeer gespannen verhouding gekend met Armenië. In de nadagen van het Ottomaanse rijk werden de Armeniërs slachtoffer van een genocide.

Israël

Ook Israël steunt Azerbeidzjan al jaren. Niet zo expliciet als Turkije en het mist ook de culturele verwantschap, maar in militair opzicht is de Israëlische rol zo mogelijk nog groter.

Volgens het Zweedse instituut voor vredesonderzoek SIPRI was Israël tussen 2016 en 2019 goed voor 69 procent van de Azerbeidzjaanse wapenaankopen. Vorige week nog, vlak voor de start van zijn nieuwe offensief, testte Azerbeidzjan het geavanceerde Israëlische luchtverdedigingssysteem Barak-8 ER.

De steun van Israël voor het overwegend islamitische Azerbeidzjan laat zich verklaren door Israëls vijandschap met Iran, dat Armenië steunt. Als noordelijke buur van Iran is Azerbeidzjan voor Israël bovendien aantrekkelijk om Iran te kunnen belagen.

Bemiddelaars

EU/VS

De Europese Unie probeert zeer actief te bemiddelen tussen Armenië en Azerbeidzjan, zeker sinds Rusland zich de laatste twee jaar minder met de regio bemoeit. Het bezweren van de onrust in de zuidelijke Kaukasus lijkt bijna een hobbyproject van Charles Michel, de voorzitter van de Europese Raad. Soms nodigt Michel de Armeense premier Nikol Pasjinjan en de Azerbeidzjaanse president Ilham Aliyev uit in Brussel, soms spreekt hij ze in de marge van een top. Bij het jonge platform European Political Community schuiven andere Europese leiders aan: Macron in Praag in oktober 2022, Macron en Scholz in juni dit jaar in Moldavië.

Tot tastbare resultaten hebben al deze gesprekken nog niet geleid. Eind 2022 was er een twee maanden durende civiele missie van de EU langs de grens. Het stond nieuwe vijandelijkheden niet in de weg.

Lees ook: De dag die Armeniërs al drie jaar vrezen: Azerbeidzjan opent de aanval op enclave Nagorno-Karabach

De EU heeft geen duidelijke strategie voor de regio, constateert een recent rapport van denktank Clingendael. Formele doelen als het exporteren van Europese waarden en het bevorderen van veiligheid en stabiliteit gaan verloren in korte termijn- en ad hoc-beleid. Een voorbeeld is de gasdeal die Commissievoorzitter Ursula von der Leyen in juli 2022 sloot met Aliyev in Bakoe. Mensenrechten en het conflict met Armenië kwamen daarbij niet ter sprake.

Ook de Verenigde Staten bemoeien zich intensief met het conflict. Buitenlandminister Antony Blinken belde dinsdag met Pashinian en Aliyev, en verzekerde de eerste van Amerika’s „volledige steun voor Armenië’s soevereniteit, onafhankelijkheid en territoriale integriteit”. Woensdag eindigde een militaire oefening met 85 Amerikaanse en 175 Armeense militairen in Armenië.