De grootste democratie ter wereld staat steeds meer onder druk

Een historisch fotoboek, een notitieblok en pen in de nationale driekleur en kopjes stomende thee uitgestald achter glimmende naambordjes: de internationale pers in hoofdstad New Delhi wordt met open armen ontvangen op de burelen van de Indiase Verkiezingscommissie (ECI). De uitnodiging aan de correspondenten is ongebruikelijk, stelt voorzitter Rajiv Kumar na een voorstelrondje. De instantie heeft het initiatief genomen „omdat we een sterk vertrouwen hebben in het gehele verkiezingsproces dat ons te wachten staat”. Hij wijdt er graag over uit.

In India beginnen vrijdag de grootste verkiezingen ooit. Om die in goede banen te leiden, krijgt de ECI de leiding over vijftien miljoen ambtenaren, die tijdelijk van hun normale taken zijn ontheven. In zeven weken trekken ze kriskras door het land. In India, een federale republiek met 28 deelstaten, zijn er elk jaar wel ergens lokale verkiezingen. Maar de algemene stembusgang voor de zetelverdeling in de Lok Sabha, het nationale parlement, is eens in de vijf jaar. Het is een strakke organisatie, vertelt Kumar.

De ECI legt graag de nadruk op de frisse moed waarmee ze de logistieke inspanningen aanpakt om de stembusgang voor ruim 900 miljoen kiesgerechtigden te organiseren. Maar onder Indiase en buitenlandse analisten heerst er ook een ander sentiment. Zij hebben zorgen over het democratische gehalte van deze verkiezingen en het waarborgen van burgerlijke vrijheden. De Amerikaanse ngo Freedom House noemt India slechts ‘gedeeltelijk vrij’ en waarschuwt voor toegenomen repressie, vooral van religieuze minderheden. En het Zweedse instituut V-Dem, dat zich op goed bestuur richt, stelt in een recent verschenen rapport dat India ondanks zijn meerpartijenstelsel steeds meer op een autocratie begint te lijken.

Het afbrokkelen van de democratie is volgens analisten het resultaat van tien jaar beleid van premier Narendra Modi, die met zijn hindoenationalistische Bharatiya Janata-partij (BJP) leiding gaf aan twee coalitieregeringen. Modi wil een derde termijn, wat naar alle verwachting ook zal lukken.

Stempel op staatsapparaat

„Dit zijn de meest ondemocratische verkiezingen in India in zeker veertig jaar”, zegt Christophe Jaffrelot onomwonden. De Franse politicoloog, verbonden aan Sciences Po (Parijs) en King’s College (Londen), is gespecialiseerd in Zuid-Aziatische politiek en geschiedenis. In zijn zeer kritische onderzoeken beschrijft hij hoe Narendra Modi sinds zijn aantreden, in 2014, zijn stempel op India drukte. De BJP kreeg vleugels onder Modi, die politieke ervaring opdeed in de volkrijke westelijke deelstaat Gujarat. Jaffrelot omschrijft hem als een populist met een „enorm talent om rechtstreeks de verbinding met het gewone publiek aan te gaan”. Inmiddels heeft Modi zowel het land als zijn partij steeds meer in een stevige greep.

Die harde hand volgt uit de voornaamste ideologie van de partij, het hindoenationalisme. Doel is om van India een staat te maken waarin het hindoeïsme in cultureel en politiek opzicht de boventoon voert. Andere religieuze groepen moeten zich daarin schikken, en worden als tweederangsburgers gezien.

In het afgelopen decennium zijn er wetten doorgevoerd die het Indiase secularisme ondermijnen – zoals een burgerschapswet voor migranten, die moslims buitensluit. Modi heeft de religieuze meerderheid van het land getransformeerd in een politieke meerderheid. Die verwevenheid van religie en politiek beleefde begin dit jaar een hoogtepunt, bij de opening van een belangrijke hindoetempel in de noordelijke stad Ayodhya. Deze Ram-tempel was eerder de locatie van een eeuwenoude moskee en onderdeel van een bitter dispuut tussen de bevolkingsgroepen. De opening werd groots gevierd door hindoes – en Modi greep het mediaspektakel aan als officieuze aftrap van zijn campagne.

Verkiezingsfunctionarissen treffen voorbereidingen na het verzamelen van elektronische stemmachines in een distributiecentrum voor stemmateriaal in de noordelijke stad Haridwar, aan de vooravond van fase één van de Indiase algemene verkiezingen.

Foto Arun Sankar/AFP

Vlak voor deze verkiezingen voerde de BJP nog wat manoeuvres uit om het staatsapparaat naar haar hand te zetten. Zelfs de verkiezingscommissie bleef niet gespaard: twee commissieleden vertrokken – de een ging met pensioen, de ander had „onenigheid” volgens commissievoorzitter Kumar – en werden vervangen via een nieuwe procedure die het kabinet en de premier een grote stem geeft in de benoeming en waartegen de oppositie zich tevergeefs had verzet.

De oppositie kreeg met meer tegenslagen te maken. Arvind Kejriwal, boegbeeld van oppositiepartij Aam Aadmi (AAP) en de hoogste verkozen functionaris van hoofdstadgewest Delhi, werd gearresteerd op verdenking van omkoping. Kejriwal, die ook landelijk campagne zou voeren, ligt geregeld overhoop met de nationale BJP-regering. Zijn hechtenis, die in ieder geval is verlengd tot ná de eerste stemdag, en de arrestatie van andere AAP-politici worden door Kejriwals medestanders een „politieke actie” genoemd. Onderwijl werden de bankrekeningen van de Indian National Congress-partij bevroren, wat ook voor die grote oppositiepartij – van oudsher rivaal van de BJP – het campagnevoeren belemmerde.

PoliticoloogChristophe Jaffrelot Dit zijn de meest ondemocratische verkiezingen in India in zeker veertig jaar

„Er is geen ‘gelijk speelveld’ in de campagne”, zegt Jaffrelot. Volgens hem is het overduidelijk dat de zittende macht er alles aan doet om tegenstrevers buitenspel te zetten. Staat de uitslag van deze algemene verkiezingen al vast? „Daarvan kun je van tevoren nooit volledig zeker zijn.”

Peilingen laten zien dat de BJP populair is, wat in grote mate is toe te schrijven aan Modi’s persoonlijkheid. Zijn ‘garantie’ tijdens de campagne: ontwikkeling en infrastructuur. De ideologische retoriek klinkt luid bij publieke bijeenkomsten, maar uit het deze week gepubliceerde partijprogramma blijkt dat de BJP ook stemmers voor zich wil winnen voor wie economisch beleid een belangrijke factor is.

Sinds vorig jaar vormen Congress, AAP en een twintigtal andere partijen een coalitie die samen optrekt in deze campagne, maar geen duidelijke leidersfiguur heeft. In het eigen verkiezingsmanifest richt de Congress-partij zich op sociaal-economische kwesties, zoals de hoge jeugdwerkloosheid, waar de huidige regering onvoldoende oog voor zou hebben.

In het enorme land wordt politieke voorkeur van oudsher bepaald door een combinatie van economische belangen, kaste en religie. De BJP heeft twaalf van de 28 deelstaatregeringen in handen. Grofweg is er een geografische kloof: in het noorden heeft de BJP veel steun, maar in het oosten en zuiden zijn andere politieke stromingen dominant, waaronder het socialisme. Modi bracht dit al jaar zes bezoeken aan kiesdistricten in het zuidelijke Kerala.

Voor de zittende premier zijn de verkiezingen „als een gecalculeerd risico” waarbij hij zo veel mogelijk factoren probeert te controleren, aldus Jaffrelot. Modi heeft weliswaar autocratische trekjes, maar hij weet ook dat hij de kiezers onder ogen moet komen. „Dat is de enige manier om legitimiteit te krijgen.” Het risico moet zo klein mogelijk blijven, de winstmarge straks zo groot mogelijk. De BJP heeft aangekondigd 370 zetels te willen winnen in de Lok Sabha: een ruime meerderheid op een totaal van 543, zeker met zetels van coalitiepartijen daarbij opgeteld. De partijtop ziet dat als een voorspelling die zal uitkomen, opiniepeilers denken dat zo’n monsterzege bijna onhaalbaar is.

Sociale druk

De campagne komt nu pas echt op gang. De nieuwe verkiezingsprogramma’s duiden erop dat economie een zwaartepunt in het debat kan zijn. Maar als de BJP die overmacht wint, vrezen liberalen, kan het een derde termijn aangrijpen om de Indiase staat diepgaand te hervormen.

Volgens Jaffrelot komen dan twee belangrijke pijlers in het gedrang. voor het ideaal van de Hindu rashtra, de hindoestaat, zou secularisme geschrapt worden. Ook zou de regering nog meer instanties in het staatsapparaat die onder controle staan van de deelstaatregeringen, waaronder de onafhankelijke financiële onderzoeksdienst, direct willen aansturen. Zo zou het federalisme ontmanteld worden.

Maar ook zonder zulke grondwettelijke aanpassingen is het gedachtegoed van de BJP al diep in de maatschappij doorgedrongen. Voor 2014 werd het hindoenationalisme al uitgedragen door maatschappelijke organisaties. Burgerwachten ageren bijvoorbeeld in hun eigen gemeenschappen tegen relaties tussen hindoes en moslims – waarbij vooral moslimmannen ervan worden beschuldigd dat ze hindoevrouwen tot de islam willen bekeren – en tegen koeienslachters. In sommige gevallen leidt zulk fanatisme tot lynchpartijen. Minderheden worden steeds meer in het nauw gedreven, militanten worden zelden tot de orde geroepen. Jaffrelot: „Ook als een andere partij wint, zal het moeilijk zijn deze sociale veranderingen snel terug te draaien.”

Lees ook Niet elke god is geliefd in het ‘land van de goden’

Indiase stembureaus verplaatsen de verzegelde elektronische stemmachines voor de eerste fase van de parlementsverkiezingen van 2024 in de noordelijke stad Jaipur.

Burgerlijke vrijheden staan onder druk, vanuit de overheid en vanuit de samenleving. Het verwijt dat iemand ‘anti-India’ of ‘anti-nationalistisch’ is geldt inmiddels als een van de ergste die in het publieke debat geuit kunnen worden, al dan niet opgevolgd door een hausse aan intimiderende berichten van internettrollen. De beschuldiging wordt gebruikt tegen oppositiepolitici, maar ook tegen maatschappelijke activisten en journalisten – iedereen van wie de bezigheden op enige manier gezien kunnen worden als kritiek op de centrale regering, of op de heersende sociale opvattingen. Dit leidt tot zelfcensuur, schrijft onderzoeker Chietigj Bajpaee in een recente analyse voor de Britse denktank Chatham House.

Met de vrijheid van meningsuiting is het slecht gesteld in India. Volgens de ngo Reporters Without Borders is het geweld tegen en de tegenwerking van journalisten sinds 2014 toegenomen; negen zitten er nu vast. Daarbij zijn niet meer alleen Indiërs doelwit, maar ook buitenlandse critici. Ontwikkelingsorganisaties mogen bijna geen geld meer ontvangen van buitenlandse donateurs. De BJP-regering reageerde giftig op elk van de in dit artikel genoemde ranglijsten. Delhi zou zelfs een Indiase denktank hebben gevraagd om een eigen democratieranglijst op te stellen.

Die vijandige houding tegenover internationale waardeoordelen is te zien als de apotheose van twee machtstermijnen. Modi wordt niet alleen gezien als sterke leider in eigen land. Veel Indiërs zijn goed te spreken over de manier waarop zijn partij India op het internationale toneel vertegenwoordigt: sterk tegen terrorisme, en vaak gekant tegen bemoeienis van het Westen.

Lees ook In een multipolaire wereld bepaalt India zelf waar het bruggen bouwt

Andersom houden westerse landen zich tot nu toe veelal stil als het gaat om interne ontwikkelingen in India. Die lankmoedige houding komt volgens Bajpaee door India’s geopolitieke positie. De democratie mag er dan onvolmaakt zijn, maar in de strubbelingen tussen de Verenigde Staten en andere westerse landen enerzijds en de Chinese eenpartijstaat anderzijds geldt India als belangrijke medestander. „De zorgen over de democratische terugval zullen gebagatelliseerd blijven worden”, voorspelt de analist van Chatham House. Christophe Jaffrelot heeft een harde conclusie: „Ze komen ermee weg.”

Delen Mail de redactie