Column | Billenkoek voor diplomaten die nieuwe wereld niet zien

Elke manager moet op zijn minst een keer per jaar het personeel toespreken. Korte terugblik, paar complimentjes, een prognose en hop, aan de bitterballen. Vooral niet te veel kritiek, want morgen iedereen weer fluitend aan de slag. Dat kan ook anders.

EU-buitenlandchef Josep Borrell sprak deze week zijn personeel toe, diplomaten werkzaam op de 144 EU-vertegenwoordigingen in de wereld. „Dit is niet het moment waarop we jullie allemaal bloemen sturen om te zeggen dat jullie geweldig zijn, dat jullie prima werk leveren, dat wij heel blij zijn, dat we een grote familie zijn, etc. Dit is het moment om te bespreken wat we wel en wat niet goed genoeg doen, waarom ik niet altijd gelukkig ben over het werk van mijn vertegenwoordigingen en om duidelijk te maken welke verbeteringen ik van jullie verwacht.”

De verbeterpunten lieten niet lang op zich wachten. „We moeten sneller zijn en meer risico nemen. Jullie moeten in real time rapporteren. Ik wil door jullie geïnformeerd worden, niet door de media […] Ik wil niet aan blaming en shaming doen, maar ik wil dat jullie actiever zijn, 24 uur per dag. We leven in een crisis, jullie moeten in crisis-modus zijn. Ik moet de best geïnformeerde vent ter wereld zijn!”

Borrell eiste ook meer lef. De EU breekt het ene taboe na het andere dus het argument „dit hebben we nog nooit eerder gedaan” wil hij niet meer horen. En diplomaten moeten veel meer communiceren. „Communicatie is ons slagveld. En op dat slagveld verliezen we omdat we niet genoeg vechten. We zien het gevecht niet. We moeten de denkwereld veroveren. De Russen en de Chinezen zijn daar goed in.” Twitteren is het devies. De diplomaten zouden kunnen beginnen om zijn politieke blog te retweeten, adviseerde de Spanjaard.

De schrobbering van de diplomaten was het gesprek van de dag in Brussel: billenkoek voor deftige dames en heren doet het altijd goed. Maar daar ging het natuurlijk niet om. Borrell wil dat zijn diplomaten harder lopen omdat ze harder nodig zijn.

Zijn boodschap was óók: de wereld verandert en Europa staat er niet goed voor. Europa zet met zijn wetgeving weliswaar vaak de normen in de wereld, maar Europa slaagt er niet meer in het Europese model van maatschappelijke ordening te exporteren. „We luisteren niet genoeg […] naar de rest van de wereld. We denken dat we beter weten wat het beste is voor anderen. We overschatten de kracht van rationele argumenten. We onderschatten de kracht van emoties en de aantrekkingskracht van identiteitspolitiek.”

De seniors onder de diplomaten hadden al geconstateerd dat de politieke wetten waarop hun wereldbeeld stoelde en waarop ze hun hele carrière hebben gevaren niet meer gelden. Het is, ook dankzij Poetin’s oorlog, nu diplomatie zonder vangrails.

Het is bijvoorbeeld niet zo dat economische vooruitgang en het ontstaan van een middenklasse vroeg of laat bijna automatisch zal leiden tot een roep om democratische rechten naar westerse snit, zoals lang werd gedacht. De almacht van Xi Jinping, die op het op het Twintigste Partijcongres dat zondag begint weer bekrachtigd zal worden, symboliseert het failliet van dat idee.

Chinese diplomaten vertellen graag hoe honderden miljoenen inwoners uit de armoede zijn verlost. Maar onder Xi werd de ruimte voor afwijkende meningen juist afgeknepen, niet vergroot. Voorheen zei Beijing beleefd dat de liberale democratie niet geschikt is voor een land zo groot als China. Tegenwoordig exporteert China vol zelfvertrouwen zijn eigen autocratische model.

Ook de westerse idee dat onderlinge afhankelijkheid van landen op economisch terrein oorlog kan voorkomen werd hardhandig onderuit gehaald. De EU is al sinds februari bezig in het kader van het sanctiebeleid economische draadjes met Rusland door te knippen.

Borrell’s speech was dus om meerdere redenen de moeite waard. Al schrik je bij de gedachte dat EU-diplomaten in het najaar van 2022, na acht maanden oorlog en non-stop debat over de wereldorde, nog streng toegesproken moeten worden over het tempo waarin de wereld verandert.

Diplomatie is hoe dan ook een vak, een vak dat je niet kunt overlaten aan toevallige passanten als Elon Musk, die onder zijn twittervolgers een stemming hield over een vredesplan voor Oekraïne waarbij Rusland in elk geval de Krim mocht houden. Volgens de bekende commerciële geopolitiek analist Ian Bremmer zou Musk voorafgaand aan dat internetreferendum zelfs met Poetin hebben gebeld, hetgeen Musk overigens ontkent.