‘Ontvolg mij’, luidde de opmerkelijke oproep van Li Ying, een prominente Chinese gebruiker van X (het voormalige Twitter) aan zijn volgers. Li, een dissidente kunstenaar die al jaren in Italië woont, waarschuwde zondag dat het Chinese ministerie van Openbare Veiligheid zijn 1,6 miljoen volgers een voor een aan het natrekken is. Volgers in de Volksrepubliek zouden vervolgens worden uitgenodigd voor een kopje thee op een plaatselijk politiebureau.
In een uitgebreide post gaf Li verdere tips om anoniem te blijven: gebruik op X niet dezelfde naam als op Chinese sociale media, en post er niet dezelfde berichten. Vermijd mobiele telefoons en andere apparatuur van Chinese makelij, „met name van Huawei”.
Li deelde screenshots van privéberichten waarin volgers hem vertellen over ondervragingen door de politie. Eén persoon zou ontslagen zijn na een bericht van Li te hebben geretweet. Li’s schare volgers is inmiddels met zo’n tweehonderdduizend afgenomen, tot 1,4 miljoen.
Ook Wang Zhi’an, een onderzoeksjournalist en voormalig presentator van de Chinese staatszender CCTV, riep zijn volgers op om zich af te melden. Hij heeft een miljoen volgers op X en zo’n 1,25 miljoen op YouTube, waar hij tegenwoordig vanuit Japan video’s plaatst over de actualiteit in zijn moederland.
X- en YouTube-gebruikers in China hebben altijd de aandacht van de autoriteiten, waarschuwde Wang. „Ik geef niet om mijn aantal volgers, ons doel is om kwaliteitsprogramma’s te maken”, schreef hij. Die komen dankzij de algoritmes van de platforms ook wel bovendrijven als gebruikers Wang niet meer volgen.
Zerocovidprotesten
Li, van oorsprong kunstschilder, rolde langzaam in zijn carrière als dissidente burgerjournalist. Hij gebruikte zijn profiel op het Chinese blogplatform Weibo om berichten te publiceren over Chinese sociale kwesties die hem bezighielden, vertelde hij in 2022 in MIT Technology Review. Andere Chinese gebruikers, die zelf uit zorg voor hun veiligheid anoniem wilden blijven, begonnen hem privéberichten te sturen met het verzoek om die namens hen te posten. Aanvankelijk deed hij dat op Weibo, waar de Chinese censuur zijn accounts steeds sloot. Zijn laatste bericht op Weibo was een foto van een vijftienjarig Oeigoers meisje in een detentiekamp.
Vervolgens verhuisde Li naar het toenmalige Twitter, dat net als YouTube en andere westerse platforms in China weliswaar geblokkeerd is, maar via zogenoemde VPN-software toch kan worden gebruikt. Met zijn Twitter-account kreeg Li internationale bekendheid toen hij er eind 2022 verslag deed van zeldzame protesten die in China waren uitgebroken tegen het strenge zerocovidbeleid. Chinese demonstranten hielden daarbij blanco vellen papier omhoog, uit protest tegen de censuur in het land.
Lees ook Met een overmacht aan politie hoopt de Chinese overheid de protesten tegen de coronamaatregelen snel te doven
Volgens Li hoeven zijn volgers zich geen grote zorgen te maken, omdat de Chinese aanpak van X-gebruikers nogal primitief zou zijn. De volgers van zijn account zouden met de hand worden gecontroleerd, wat een tijdrovende operatie is. Dat zou hun voldoende gelegenheid geven om Li’s account snel te ontvolgen, hun profiel af te schermen of andere maatregelen te treffen.
Uitgelekte surveillancetools
De belangstelling van de Chinese autoriteiten voor X-gebruikers was eerder deze maand al in de schijnwerpers komen te staan, toen er op internet een uitgelekte verzameling bestanden verscheen van het in Shanghai gevestigde beveiligingsbedrijf I-Soon. De gegevens bieden een inkijkje in hackoperaties die het voor de Chinese overheid uitvoert. I-Soon beschikt volgens de bestanden onder meer over technologie die het mogelijk maakt om de identiteit van X-gebruikers te achterhalen.
Het bedrijf zou zich vooral richten op het volgen van etnische minderheden, zoals Tibetanen en Oeigoeren. En die surveillance beperkt zich niet tot gebruikers binnen de Chinese landsgrenzen, blijkt uit een analyse die The Wall Street Journal van de bestanden maakte. Zo sprak de krant een man die geboren is in de westelijke provincie Xinjiang, maar naar de Verenigde Staten is geëmigreerd. Hij werd in 2020 in New York gebeld door de politie in de Chinese stad Shenzhen, die hem wilde ondervragen over zijn Twitter-account. Zijn gegevens komen voor in een chatlog dat deze maand in het datalek is aangetroffen.
