Charkiv graaft enorme schuilkelders met hele klaslokalen, douches en keukens. ‘Dit is onze toekomst’

Een metershoge grijze betonnen wand steekt boven de grond uit. Het is de ingang van een toekomstige schuilkelder, diep onder de grond, op een schoolterrein waaraan Oekraïense bouwvakkers werken in de omgeving van Charkiv. De schuilkelder moet zes tot tien meter diep komen te liggen, ruimte bieden voor vierhonderd mensen en zal worden uitgerust met onder meer klaslokalen. Hij is bestand, meent uitvoerder Vladyslav Choedokormov op de bouwplaats, tegen een inslag van een S-300, een veelvuldig gebruikte Russische raket die meer dan honderd kilo explosief meedraagt.

Vanaf deze school in Noordoost-Oekraïne, uit veiligheidsredenen worden de locatie en de naam niet genoemd, ligt Rusland hemelsbreed bijna vijftig kilometer verderop. De Russische dreiging zal er altijd zijn, beseft Choedokormov (25) terdege, ook al is het vrede. Vanaf het eigen territorium kan Rusland ongemoeid raketten en drones op Oekraïne afvuren. De afgelopen weken voerde het zijn drone- en raketaanvallen op over heel Oekraïne met als gevolg doden en gewonden.

„Ik zou graag willen dat er een zee ontstaat op de plek waar nu het Russische grondgebied ligt”, zegt Choedokormov verbeten. „Dan hebben we niet meer zo’n buurman.” Met het oog op de toekomst bouwt Oekraïne om zijn bevolking te beschermen nieuwe schuilkelders voor scholen en ziekenhuizen.

School op afstand

Op het schoolplein naast de bouwplaats is het stil en leeg. Het enige geluid dat te horen valt, komt van machines en een hijskraan. De school is beschadigd als gevolg van beschietingen. Bruine spaanplaten zijn voor kozijnen geplaatst.

„We hadden gehoopt dat we na de pandemie weer naar school konden”, zegt schooldirecteur Svitlana Voltsjkova op het schoolplein. Toen kwam 24 februari 2022, de dag van de grootschalige Russische invasie in Oekraïne, en werd het te gevaarlijk. Sindsdien zijn ‘haar’ kinderen niet meer op school geweest. Ze krijgen nu al zo’n vier jaar digitaal les. Voltsjkova (53) betreurt het ten zeerste. Het is slecht voor hun ontwikkeling. „Kinderen horen elkaar te ontmoeten op school. Ze moeten hun leraren zien.”

Met de nieuwe schuilkelder, die door de staat wordt gefinancierd, kunnen de kinderen als het luchtalarm afgaat hun les daar vervolgen. Naast de klaslokalen zijn er een keuken, douche, verwarming, ventilatie en wc aanwezig. Er is een lift voor kinderen met een beperking. De bouw ligt voor op schema, zegt Choedokormov met lichte trots. „We doen er alles aan zodat de kinderen vanaf september, in het nieuwe schooljaar, naar school kunnen.”

Doelwit

Onderwijsinstellingen lijden onder de oorlog. Volgens het Oekraïense ministerie van Onderwijs zijn sinds februari 2022 bijna 3.500 kleuterscholen, scholen en andere onderwijsgebouwen beschadigd, hiervan zijn er ruim 360 vernietigd. Eind november konden 1,9 miljoen scholieren niet naar school. Schuilplaatsen, schrijft het ministerie, zijn van cruciaal belang om leerlingen te helpen terugkeren naar school. Ook ziekenhuizen worden geraakt door Russische aanvallen.

De golf aan Russische aanvallen van de afgelopen weken vergen het uiterste van de Oekraïense luchtverdediging. Oekraïne leunt hiervoor op door het Westen geleverd materieel, zoals het Patriot-luchtverdedigingssysteem. Rusland lijkt erop uit de westerse voorraden uit te putten nu de Verenigde Staten en de Europese Unie niet doorkomen met nieuwe militaire en financiële steun voor Oekraïne. Tijdens zijn rondreis langs de Baltische landen deze maand, hamerde de Oekraïense president Volodymyr Zelensky op het belang van goede luchtafweer.

Bij een bezoek aan een tweede school in een ander dorp buiten Charkiv is het stil op de bouwplaats van een nieuwe schuilkelder. Het is lunchpauze voor de bouwvakkers. Ook hier is een schuilkelder met klaslokalen in aanbouw, geschikt voor vijfhonderd mensen. De leerlingen zullen deels thuisonderwijs blijven volgen en deels op school zelf lessen volgen. „Dit is onze toekomst”, legt de aanwezige ambtenaar Natalija Pegar (46) uit. „Als we de kinderen geen goede opleiding geven, kunnen we Oekraïne niet wederopbouwen.” In het dorp zelf komen nog twee nieuwe schuilkelders.

Op de gang binnen in het schoolgebouw, waar zandzakken ter bescherming tegen de ramen liggen, wacht Alina Ovgarenko (35) op haar dochter Arina (6). Die is aan het repeteren voor een voorstelling. Voor de repetitie krijgen de leerlingen twintig minuten de tijd. Daarna moeten ze uit veiligheidsredenen de school verlaten.

Of we leven als mollen ondergronds, of we bouwen een luchtafweersysteem op en leven bovengronds. Het ligt eraan welk pad we willen nemen

Alina durft haar kind in de huidige oorlogsomstandigheden niet naar de dagelijkse les te sturen. „De Russen sparen niks en niemand met hun aanvallen. Scholen, huizen – alles wordt gebombardeerd. We hebben schuilkelders nodig.”

De bouw van de schuilkelders geeft aan dat Oekraïne zich voorbereidt op de toekomst. Maar moet er dan met een permanente Russische dreiging meer ondergronds worden gebouwd? Zoals ondergrondse winkelcentra. Op de bouwplaats van de nieuwe schuilkelder van de tweede bezochte school denkt uitvoerder Dmitro Koezyn (39) van niet. „Veel zal gesloten zijn tijdens het luchtalarm. Het is beter om bij een ziekenhuis of een school een schuilplaats te bouwen. Winkelcentra hebben vaak al ondergrondse parkeerplaatsen. Daar kun je je verstoppen. Je moet je geld investeren in zaken waar het relevant is.” De burgemeester van Charkiv kondigde vorig jaar aan een ondergrondse school te laten bouwen.

Ziekenhuis

Ruim honderd kilometer zuidelijker is het stadscentrum van Izjoem kapotgeschoten. Elk pand is beschadigd. Aan de rand van het centrum ligt het centrale stadsziekenhuis. Tijdens de gevechten om de stad en toen de Russen Izjoem hadden ingenomen, boden de ondergrondse gangen zes maanden lang ruimte voor 80 tot 120 patiënten. In september 2022 bevrijdde Oekraïne de stad. Het front ligt nu ruim vijftig kilometer naar het oosten.

Lees ook ‘Pijnlijk dat Europa Oekraïne pas leert kennen door de oorlog’

In de ondergrondse ziekenhuisgangen staan zestig bedden voor het geval de patiënten weer moeten schuilen. De buitenmuren van het ziekenhuis zitten vol met gaten van granaatscherven. De liftschacht is verwoest door een bombardement.

In de werkkamer van medisch directeur Bohdan Berezjnoj (31) hangen aan de muur bouwtekeningen van het toekomstige nieuwe ziekenhuis, met ondergrondse ruimtes waar patiënten kunnen worden behandeld en schuilkelders. Volgens de bouwschriften is dat tegenwoordig verplicht, zegt Berezjnoj. Vanuit zijn kamer ziet hij de bouwvakkers aan het werk.

Berezjnoj staat sceptisch tegenover een toekomst met een uitgebreid aanbod van schuilkelders. In zijn ogen kan alleen de Oekraïense krijgsmacht de bevolking daadwerkelijk beschermen met luchtafweer. „Een schuilkelder redt geen mensen. Mensen worden gered door de afwezigheid van raketten. Het kostte ons twee dagen om alle patiënten naar de kelder te verplaatsen. Er zijn drie of vier luchtalarmen per dag in Oekraïne. Met de snelheid van sommige raketten heb je geen tijd om een schuilkelder op te zoeken. En dan nog, moet je heen en weer rennen tussen je werkplek en schuilkelder als steeds het luchtalarm afgaat?”

Volgens hem zijn er twee toekomstopties voor Oekraïne. „Of we leven als mollen ondergronds, of we bouwen een luchtafweersysteem op en leven bovengronds. Het ligt eraan welk pad we willen nemen.”

Delen Mail de redactie

Lees verder…….