Bezoekt Nancy Pelosi Taiwan, of toch maar niet?

Doet ze het of doet ze het niet? Brengt Nancy Pelosi binnenkort inderdaad een bezoek aan Taiwan, of ziet ze daar toch maar vanaf? En als ze gaat, is dat dan de lont in het kruitvat, de vonk die leidt tot een militair conflict tussen China en de Verenigde Staten?

CNN meldt maandag op basis van bronnen in Taiwan en de VS dat de voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden inderdaad van plan is in de komende dagen Taipei aan te doen, na een stop in Maleisië tijdens haar rondreis door Azië.

Voor de 82-jarige Pelosi zou dat een logische stap zijn. Ze heeft zich namelijk vaak uitgesproken voor meer democratie in China en voor een betere mensenrechtensituatie. In 1991, twee jaar na de opstanden op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing, ontrolde ze daar samen met collega’s van het Huis van Afgevaardigden een klein spandoek ter nagedachtenis aan die opstanden. „Aan hen die voor de democratie zijn gestorven”, stond erop.

China nam het haar niet in dank af en sprak van een „vooropgezette farce”. De aanwezige militairen staken een hand voor de buitenlandse camera’s die de gebeurtenis wilden vastleggen. De verslaggever van CNN en zijn cameraman werden een aantal uren vastgehouden. Maar dat was het ook wel.

Het China van 2022 is veel machtiger dan het China van 1991, en ook veel assertiever. Als de Financial Times rond half juli bericht dat Pelosi Taiwan zou willen bezoeken, briest China dat zoiets echt niet kan. President Xi Jinping waarschuwde Biden in hun telefoongesprek van afgelopen donderdag dat hij met vuur speelt als hij Pelosi naar Taiwan laat gaan.

Impliciete erkenning

China ziet Taiwan als een afvallige provincie die, desnoods met geweld, vroeg of laat weer onder Chinees bestuur gebracht moet worden. De VS erkennen Beijing wel als de wettige regering van China, maar ze hebben zich ook verplicht om Taiwan de middelen te geven die eiland nodig heeft om zich tegen een gewelddadige inname door China te verdedigen.

Voor China is een bezoek van Pelosi, partijgenoot van Biden en na Kamala Harris de derde in rang, een impliciete erkenning van Taiwan als aparte natie.

Lees ook Per ongeluk of met opzet: Biden biedt meer strategische helderheid rond Taiwan

Voor China ligt dat extra gevoelig, want Amerika knabbelt toch al aan de status quo rondom Taiwan. Biden heeft tot drie keer toe gezegd dat hij Taiwan zou verdedigen indien nodig. Dat is in afwijking van het Amerikaanse beleid van zogeheten „strategische ambiguïteit”, waarbij de VS juist expres het in het midden laten of het Amerikaanse leger Taiwan echt te hulp zal schieten.

De waarschijnlijk al eerder geplande militaire oefeningen bij de Pingtan-eilanden voor de kust van Taiwan, waarbij met scherp geschoten wordt, lijken nu bedoeld als Chinese waarschuwing tegen het bezoek.

De Chinese politiek commentator en stokebrand Hu Xijin, voormalig hoofdredacteur van de Chinese partij-tabloid de Global Times, meldde op Twitter zelfs dat hij het gerechtvaardigd zou vinden als China het vliegtuig van Pelosi desnoods uit de lucht zou schieten. Die tweet is niet meer te vinden: Hu zegt dat Twitter hem opdroeg de tweet te verwijderen, omdat zijn account anders geblokkeerd zou worden.

Aanleiding voor oorlog

Zo ver als Hu gaat, gaat het Chinese leger niet, maar onlangs plaatste een Chinees legeronderdeel wel de korte boodschap: „Bereid je voor op oorlog” op sociale media. Daarmee is het beeld compleet: Pelosi’s bezoek kan de aanleiding vormen tot een oorlog, of in elk geval tot een gewapend conflict, tussen China en de Verenigde Staten.

Die angst lijkt in elk geval ook president Biden parten te spelen. Hij ziet het bezoek van Pelosi niet zitten. Hij vindt het risico van een conflict met China kennelijk te groot, en noemt zo’n bezoek „geen goed idee op dit moment”.

Het grote gevaar is dat beide presidenten zich bijna tegen hun wil gedwongen kunnen voelen om militair op elkaar te reageren

Hij heeft er formeel gesproken alleen geen enkele invloed op: volksvertegenwoordigers mogen in democratische landen immers zelf weten wat ze doen en waarheen ze reizen.

Toch is de kans op een oorlog of een gewapend conflict kleiner dan uit al het tromgeroffel lijkt. Al was het alleen maar omdat de presidenten van beide landen zo’n conflict op dit moment liever niet willen.

Xi wil dit najaar graag opnieuw benoemd worden als hoogste partijleider. Tot die tijd wil hij waarschijnlijk voornamelijk rust en stabiliteit. Dat is al moeilijk genoeg: de economie groeit niet meer en er zijn nog steeds voortdurend nieuwe lockdowns door corona.

Sommige analisten opperen wel dat een oorlog met de VS nu juist goed zou zijn om heel China achter Xi te verenigen, maar Xi heeft daar geen oorlog voor nodig: zijn positie is al sterk genoeg.

Gevechtsvliegtuigen

De kans lijkt groter dat China een bezoek van Pelosi zou aanwenden om nog een klein stukje verder richting Taiwan op te schuiven. Zo zou China voor het eerst met Chinese gevechtsvliegtuigen door het Taiwanese luchtruim kunnen gaan vliegen, bijvoorbeeld om Pelosi’s vlucht naar de Taiwanese hoofdstad Taipei te begeleiden. En als dat precedent eenmaal geschapen is, kan China daarmee doorgaan.

Het grote gevaar blijft wel dat beide presidenten zich bijna tegen hun wil gedwongen kunnen voelen om militair op elkaar te reageren.

Lees ook dit opiniestuk: Nancy Pelosi moet Taiwan bezoeken

Als China bijvoorbeeld niets zou doen als Pelosi in een militair vliegtuig naar de Taiwanese hoofdstad Taipei vliegt, dan blijken alle Chinese dreigingen loos. Dan kan de VS straffeloos doorgaan met het verder losweken van Taiwan van China. Dat is de Chinese angst.

De Amerikaanse angst is anders: als Pelosi haar bezoek niet doorzet, dan geeft dat een signaal aan China dat druk op de VS werkt, dat de VS bang zijn voor het Chinese leger en dat de VS in de toekomst vaker zullen toegeven als China maar genoeg stampij maakt. Dat kunnen de VS zich niet veroorloven.

Als China bijvoorbeeld het vliegtuig van Pelosi militair begeleidt, het dwingt om Taiwan te verlaten of om ergens anders te landen, kunnen de VS dat ook niet over hun kant laten gaan.

Ondertussen zit Taiwan straks hoe dan ook met de gebakken peren. Als Pelosi niet komt, dan weet China dat het een beslissende stem heeft in de Amerikaans-Taiwanese betrekkingen. Dat verzwakt de positie van Taiwan. Maar als Pelosi wel komt, dan zal vooral Taiwan daarvoor worden gestraft, heeft China al gewaarschuwd.