Bezetting parlement in Bagdad hangt samen met hevige machtsstrijd

Het Iraakse parlement in Bagdad lijkt sinds zaterdag veranderd in een overvolle jeugdherberg, gevuld met op matjes bivakkerende mensen. Anderen verblijven in tenten voor het gebouw. De bezoekers, aanhangers van de populistisch-nationalistische geestelijke Moqtada al-Sadr, blijven nog wel even: eerst moesten hun eisen tot politieke hervormingen zijn ingewilligd. Sadr, zelf elders, twittert al opgewekt over een „revolutie”.

Met de vreedzame bezetting van het parlement probeert Sadr zijn voornaamste sjiitische rivaal, oud-premier Nouri al-Maliki, de voet dwars te zetten. Die had vorige week een bondgenoot naar voren geschoven voor het premierschap, Mohammed Shia al-Sudani, maar die keuze vond geen genade in Sadrs ogen.

De heftige rivaliteit tussen Sadr en Maliki verlamt Irak al langere tijd en is er debet aan dat het land tien maanden na de parlementsverkiezingen van vorige herfst nog altijd zonder regering zit. Sadr kwam daaruit als winnaar tevoorschijn, maar door tegenwerking van Maliki en zijn bondgenoten slaagde hij er niet in een coalitie met voldoende steun in het parlement te smeden. Gefrustreerd gaf Sadr daarom in juni de 74 parlementariërs van zijn partij opdracht hun zetels op te geven.

Wint de ‘gevaarlijkste man van Irak’ de verkiezingen?

De politieke impasse bestendigt de economische problemen. Er is voor dit jaar nog geen nieuwe begroting goedgekeurd, waardoor veel nieuwe noodzakelijke uitgaven niet kunnen worden gedaan. Met een slagvaardige regering had Irak al meer kunnen profiteren van de huidige hoge energieprijzen. „Dit is een land dat louter loopt op hebzucht en corruptie, waar niemand aan de toekomst denkt”, klaagde een anonieme ambtenaar tegen de Financial Times.

Voedseltekorten

Als gevolg daarvan hebben Irakezen dikwijls te kampen met stroomstoringen en watertekorten, bij temperaturen die vaak ruim boven de veertig graden liggen. Volgens het Wereldvoedselprogramma van de VN hebben bovendien 2,6 miljoen van de 39 miljoen Irakezen te kampen met voedseltekorten. De werkloosheid is hoog. Jonge afgestudeerden, die het vooral van baantjes bij de overheid moeten hebben, tasten vaak mis.

Het vertrouwen in politici is er vooral onder armen verder door geslonken. Dat was al niet hoog. In 2019 kwam het ook al tot massale protesten, die met veel geweld door de regering werden neergeslagen. Uiteindelijk bereikten de betogers weinig.

Moqtada al-Sadr, zoon van een hooggerespecteerde geestelijke die door de vroegere heerser Saddam Hussein werd geëxecuteerd, werpt zich op als de kampioen van de gewone man. Woensdag had Sadr zijn aanhangers ook al op het parlement afgestuurd. Maar na enige uren liet hij zijn aanhangers rechtsomkeert maken. „Jullie boodschap is aangekomen”, hield hij hen voor. „Jullie hebben de corrupten angst aangejaagd.” Met de ‘corrupten’ doelde hij op zijn tegenstanders, die zich door Iran zouden laten omkopen.

Met een slagvaardige regering had Irak kunnen profiteren van de huidige hoge energieprijzen

De politieke hervormingen die Sadr en zijn aanhangers voorstaan komen ook vooral neer op nieuwe verkiezingen en het verminderen van de invloed van de pro-Iraanse partijen en milities. Iran heeft al sinds de Verenigde Staten Saddam Hussein in 2003 ten val brachten grote invloed in Irak. Teheran heeft enige goed bewapende milities opgezet. Op zijn beurt beschikt Sadr over de zogeheten Vredesbrigade, een voortzetting in nieuwe gedaante van het Mahdi-leger, dat na 2003 gewapend verzet bood tegen Amerikaanse eenheden in Irak.

Sadr is zich de laatste jaren steeds meer gaan distantiëren van zowel Iran als de VS. In plaats daarvan presenteert hij zich als een nationalist, die bereid is ook met de soennitische minderheid en de Koerden in het noorden van het land zaken te doen. Maliki daarentegen heeft zich vanouds vooral op de sjiieten gericht, die zo’n 60 procent van de Irakezen uitmaken. Onder zijn leiding tussen 2006 en 2014 voelden soennieten zich zo achtergesteld dat ze zich massaal bij Islamitische Staat aansloten, toen dat zich vanuit Syrië aandiende.

Verscherpte tegenstellingen

Wegens de politieke instabiliteit en de verscherpte tegenstellingen waarschuwen sommige commentatoren al dat Irak in een burgeroorlog verzeild zou kunnen raken. Afgelopen weekend dreigde dit zelfs al even, toen Maliki zijn aanhangers opriep de straat op te gaan in reactie op Sadrs machtsvertoon. Diens aanhangers hadden zich bij ruim 45 graden Celsius zaterdag eerst een weg naar de volksvertegenwoordiging gebaand in de zwaar bewaakte Groene Zone van Bagdad door een wolk van traangas te trotseren. De tegendemonstratie van het Maliki-kamp werd echter zondag op het laatste nippertje afgeblazen.

De demissionaire premier Mustafa al- Khadimi maant tot kalmte. „De politieke blokken moeten om de tafel gaan zitten en onderhandelen en een akkoord bereiken ten behoeve van Irak en de Irakezen”, zei hij.

Zo’n burgeroorlog wil ook Iran liever vermijden. Mede daarom kwam woensdag al de bevelhebber van de Iraanse Al Quds-brigade, Esmail Qaani, over vanuit Teheran. Of Qaani de zaak echter even goed in de hand zal weten te houden als zijn begin 2020 door de VS geliquideerde voorganger Qassem Soleimani, is de vraag. Zijn relatie met Sadr is volgens waarnemers een stuk minder goed dan die van Soleimani destijds.