Eerste graanschip uit Odessa beproeft akkoord Rusland en Oekraïne

Met een snelheid van 19 kilometer per uur – een atletisch sprintje – voer het vrachtschip Razoni maandag weg van Odessa. Aan boord 26.500 ton maïs met als bestemming de haven van Tripoli, in Libanon. Het is het eerste schip dat graan uit de belangrijke Oekraïense havenstad exporteert sinds het begin van de oorlog op 24 februari. Dinsdag wordt het schip in Istanbul verwacht.

Met Razoni wordt de ‘graandeal’ getest die Rusland en Oekraïne anderhalve week geleden, onafhankelijk van elkaar, sloten met Turkije en de VN. Na de maandenlange blokkade van de havens van Odessa, Tsjornomorsk en Joezjne, mag Oekraïne weer bepaalde landbouwproducten exporteren.

Rusland temperde direct de verwachtingen van de afspraak door nog geen 24 uur later raketten af te vuren op de haven van Odessa. Desondanks besloot Oekraïne de kans te grijpen. Het land heeft meer dan 20 miljoen ton granen in opslag en moet ruimte maken voor de aanstaande oogsten. Ook kan het door oorlog uitgeputte land het geld goed gebruiken.

Lees ook: Rusland en Oekraïne eens over vrije doorvoer graan

Vorig jaar kwam 10 procent van de wereldwijde tarwe-export uit Oekraïne. Vooral landen in het Midden-Oosten en Afrika staan te springen om Oekraïens tarwe en andere granen. De bestemming Libanon is dan ook niet toevallig. Ongeveer 60 procent van de Libanese tarweimport was vorig jaar afkomstig uit Oekraïne.

In de deal is vastgelegd dat de schepen begeleid worden door Oekraïense marinevaartuigen. Ook is afgesproken dat Rusland die schepen en de haven niet mag aanvallen. En dat Turkije de export controleert op smokkelwaar, onder toezicht van de VN, voor deze wordt doorgelaten.

Zeemijnen

Toch blijft de route spannend. En niet alleen omdat Rusland bij afspraken over het gebruik van geweld grillig is in de naleving daarvan. Oekraïne heeft, om een inval vanaf het water te voorkomen, zeemijnen voor de kust gelegd. Om hoeveel ervan het gaat is niet bekend. In principe zou Oekraïne moeten weten waar ze liggen, maar ze drijven wel eens af. Zoals dit weekend, toen voor de tweede keer sinds het begin van de oorlog een zeemijn opdook voor de kust van Roemenië. Ook nabij Turkije en Bulgarije zijn de afgelopen maanden zwerfmijnen geneutraliseerd.

„De graancorridor is voor zover ik weet vrijgemaakt van mijnen”, zegt de Oekraïense journalist Serhi Dibrov, die voor de lokale publicatie Dumskaja de militaire situatie op de Zwarte Zee observeert. „Maar er zijn veel mijnen afgedreven, ook naar de kust, dus het is niet heel veilig.” Daar komt volgens Dibrov bij dat de Russische marine dezelfde mijnen heeft, omdat ze uit de Sovjettijd stammen, en die mijnen ook in de Zwarte Zee zou hebben geplaatst. Als het misgaat, is volgens Dibrov dus vrijwel onmogelijk te achterhalen van wie het explosief afkomstig is.

De erfenis brengt een tweede gevaar met zich mee: „Ze zijn niet zo betrouwbaar”, aldus Dibrov, doelend op het ontstekingsmechanisme dat onverwacht wel of niet zou kunnen afgaan.

Toch maakt Dibrov zich geen grote zorgen over drijvende zeebommen. „Naar mijn mening is een mijn geen echt wapen. Dreígen met mijnen is wel heel effectief. Rusland kan zo drie mijnen neerleggen en als die worden gevonden ligt meteen al het verkeer stil.”

Nieuw gevaar

Jaime Karremann van marineschepen.nl vertrouwt op het oordeel van de autoriteiten om, ondanks de zeemijnen, opnieuw te gaan varen: „Kennelijk hebben ze een inschatting gemaakt en besloten dat het risico laag genoeg is.”

Het weghalen van de zeemijnen voor de graanroute brengt Odessa waarschijnlijk niet direct in groter gevaar voor een Russische invasie van de stad. „Ze hebben ook raketten, dat is de belangrijkste verdediging”, zegt Karremann. De route loopt langs de kust, binnen het bereik van Oekraïense raketsystemen.

Er zijn veel mijnen afgedreven, ook naar de kust, dus het is niet heel veilig

Serhi Dibrov Oekraïense journalist

Lees ook: ‘Rusland spuugt op akkoord’ met aanval op de haven van Odessa

Dibrov ziet in het graanakkoord ook een aanwijzing dat aan de westkant van de Zwarte Zee een soort patstelling is ontstaan. „Door het zinken van [het Russische vlaggenschip] de Moskva, en het Russische verlies van Slangeneiland, is een situatie ontstaan waarin Rusland geen volledige controle heeft over de zee. Tegelijk is het voor Oekraïne onmogelijk het hele gebied terug te veroveren, dus het is nu neutraal gebied.”

En als er geen oorlogsdoelen behaald kunnen worden, dan maar onderhandelen, lijkt ook Rusland te hebben gedacht. Simultaan met de onderhandelingen over de graancorridor, zijn de VS en de EU een verlichting van de sancties overeengekomen, zodat Rusland zelf ook weer makkelijker landbouwproducten, zoals aardappel- en fruitzaden en meststoffen, kon gaan in- en exporteren.

Als de ‘testvaart’ van de Razoni naar Istanbul veilig verloopt, liggen er nog zestien schepen te wachten in de haven om na maanden het land te verlaten, schrijft de Oekraïense minister van Infrastructuur, Oleksandr Koebrakov, op Facebook.