De top van het Europese spywareconsortium Intellexa is door het Amerikaanse ministerie van Financiën op een sanctielijst geplaatst. Het gaat om de hoofdpersonen en juridische entiteiten van het conglomeraat, dat wereldwijd spionagesoftware verkoopt. NRC onthulde afgelopen oktober, in samenwerking met journalistiek onderzoekscollectief EIC, dat Intellexa Europese exportbeperkingen omzeilde voor de verkoop van spyware aan overheden die structureel mensenrechten schenden.
Uit dat onderzoek bleek dat Intellexa de spionagesoftware Predator verkocht aan Egypte, toen daar al tienduizenden critici van de regering gevangen zaten. Ook deed het consortium zaken met Vietnam, dat eveneens oppositieleden vastzet en de vrije meningsuiting onderdrukt. Onderzoek van Amnesty International toonde aan dat Predator vorig jaar hoogstwaarschijnlijk nog tegen dissidenten is ingezet in Soedan, Madagaskar, Kazachstan, Egypte, Indonesië en Angola.
Predator is spionagesoftware die heimelijk op telefoons wordt geplaatst. Als de software eenmaal is geïnstalleerd, kan het toestel volledig worden overgenomen. Het is dan mogelijk om alle gegevens en communicatie op de telefoon te kopiëren en op afstand de camera en microfoon aan te zetten om gesprekken af te luisteren.
De sanctieafdeling van het Amerikaanse ministerie van Financiën (OFAC) schrijft dat „de verspreiding van commerciële spyware een groeiende bedreiging vormt voor de Verenigde Staten”. Volgens de Amerikanen is Predator ook ingezet tegen Amerikaanse ambtenaren, journalisten en deskundigen.
Lees ook Spionagesoftware ‘Predator’: gevreesd door activisten wereldwijd en ‘made in the EU’
Doordat een van de drijvende krachten achter Intellexa, de voormalige Israëlische inlichtingenofficier Tal Dilian en zijn vrouw Sara Hamou, nu op de sanctielijst zijn geplaatst, is het in Amerika strafbaar geworden zaken met ze te doen. De impact daarvan is in de regel groot, omdat wereldwijd vooral wordt afgerekend in dollars. Vorig jaar had de Amerikaanse overheid al beperktere sancties tegen Intellexa afgekondigd.
Link met Nederland
Intellexa is een in Ierland geregistreerd consortium met Israëlische wortels, dat slim gebruik maakt van de mogelijkheden die de Europese Unie biedt. Het nu eveneens gesanctioneerde bedrijf Cytrox, dat Predator bouwde, maakt er deel van uit. Het zit zowel in Hongarije als in Macedonië. Cytrox heeft ook een link met Nederland. De oprichters ervan lieten investeringen in de ontwikkeling van Predator lopen via een bedrijf dat ze in Nederland hadden opgezet.
Lees ook Roekeloze pogingen’ uit Vietnam om Amerikanen en Europeanen met spyware te besmetten
Inlichtingendiensten, ook in democratieën, maken zelf ook graag gebruik van spionagesoftware. Ze bouwen die deels ook zelf. Ook Nederland maakt gebruik van ‘binnendringingssoftware’, naar alle waarschijnlijkheid zowel van Predator als het bekendere alternatief Pegasus, van de Israëlische NSO-groep. Over de inkoop van dit soort software is weinig openheid. Beroepen op de Wet open overheid worden structureel afgewezen.
De NSO-groep, de grootste concurrent van Intellexa, had afgelopen week een tegenvaller. In een al jaren lopende rechtszaak van het bedrijf Meta (Facebook en WhatsApp) vanwege spionage van WhatsApp-gebruikers, besliste een Amerikaanse rechter dat NSO de broncode van Pegasus en gerelateerde producten met Meta moet delen. Die broncode is een zwaar bewaakt geheim. NSO heeft nauwe banden met het Israëlische ministerie van Defensie, dat alle exporten moet goedkeuren. Deze concurrent van Intellexa staat al sinds 2021 op de Amerikaanse sanctielijst.
De EU scherpte in 2021 exportregels voor spyware aan. Export is verboden als de kans groot is dat er mensenrechtenschendingen mee worden begaan. Nationale overheden moeten daarop toezien, maar dat doen ze niet allemaal even goed.
Lees ook Sophie in ’t Veld: ‘Europa is een soort eldorado voor de spyware-industrie’
