Als Rusland binnenvalt is havenstad Marioepol waarschijnlijk het eerste doelwit. Hoe is het leven daar?

In de haven van Marioepol is de lucht wit, de sneeuw zwart en ligt de zee vol met mijnen om Russische schepen op afstand te houden. De Oost-Oekraïense havenstad geldt vanwege zijn strategische ligging, precies tussen Rusland en de geannexeerde Krim, als een eerste doelwit in geval van een Russische aanval. Dat gebeurde in 2014, toen pro-Russische separatisten de stad bestormden. En, zo denken militaire experts, met het oplopen van de geopolitieke spanningen rond Oekraïne is zo’n scenario opnieuw reëel.

Lees ook over de mogelijke scenario’s van een Russische inval

Om hun solidariteit te tonen, bezochten maandag negen Europarlementariërs de stad. Maar inwoners reageren laconiek op de mogelijkheid van een aanval. Op vrijdagavond wordt de lokale diner bevolkt door tienermeisjes in buiktruitjes en minirokjes. Een stevige man drinkt borrels met een vriend. Op zijn T-shirt staat met koeienletters ‘Poetin is een lul’, de slogan die sinds 2014 gemeengoed is in Oekraïne. De relaxte sfeer betekent niet dat de oorlog ver weg is. De ‘frontlinie’, waar Oekraïense soldaten en separatisten al jaren artillerievuur uitwisselen, ligt twintig kilometer verderop. Wie de stad wil bereiken passeert tal van militaire checkpoints.

„Elke ochtend kijken mijn man en ik het nieuws en zeggen we: de oorlog is weer een dagje uitgesteld”, zegt de 36-jarige Anna vanachter een toonbank met Himalayazout, glutenvrij brood en Omega-3-tabletten. De Ekowinkel draait prima, want ook in het smerige Marioepol letten de mensen steeds meer op hun gezondheid. „We leven al acht jaar met oorlog, ik ken niemand die van plan is om te vertrekken. En trouwens, waar moeten we naartoe?”, zegt Anna. Zelf is ze al een keer gevlucht, toen pro-Russische separatisten in januari 2015 haar wijkje aan zee onder vuur namen en tientallen bewoners omkwamen. Ze peinst er niet over dat nog een keer te doen.

Bijna iedereen heeft familie die in Rusland woont. „Dat maakt haten ingewikkeld.”

Zware industrie

Marioepol is de levensader van de Donbas. Alles wat de zware industrie in deze regio voortbrengt, wordt hier op schepen geladen en vervoerd naar internationale markten. Maar sinds Rusland de Krim in 2018 met een brug over de Straat van Kertsj verbond, hangt de regionale economie aan een zijden draadje. In 2018 gijzelde Rusland een vrachtschip met Oekraïense matrozen. Oekraïense patrouilleschepen klagen over aanhoudende Russische provocaties.

Lees ook deze reportage over watertekort op de Krim

Ondanks de schijnbare rust zijn er wel degelijk voorbereidingen om een Russische aanval af te slaan én slachtoffers te voorkomen. Verantwoordelijk is Michaïl Demisjin, politiechef van Marioepol. Net als tienduizenden anderen vluchtte hij in 2014 uit Donetsk, waar separatisten met Russische steun de ‘volksrepubliek’ DNR uitriepen. Hij liet er een florerend bedrijf in auto-onderdelen achter, sloot zich aan bij het Oekraïense leger en ging later bij de politie.

Op zaterdag zit de vriendelijke, blonde politiechef in zijn favoriete pizzeria ‘Veterano’ in het centrum van de stad. Hij voelt zich thuis in de door oorlogsveteranen gerunde pizzaketen, hier treft hij gelijkgestemden: mannen en vrouwen die gevormd zijn door de oorlog en wie het gewone burgerleven niet meer past.

Demisjin voert het bevel over 325 „onderbetaalde maar zeer gemotiveerde” politieagenten, die bij een aanval de evacuatie van de bevolking in goede banen moeten leiden, het leger assisteren, en eventuele pro-Russische provocaties en demonstraties zullen opbreken. „In 2014 zagen Oekraïeners Rusland als broer en niet als vijand. Het leger en politie waren in slechte staat en iedereen was verrast door het geweld. Nu weten de mensen wat oorlog is. Ze zijn klaar om te vechten, te doden én te sterven.” Toch denkt de politiechef niet dat het zover zal komen. „Een aanval is in alle opzichten te kostbaar voor Poetin. Daarbij is het landschap hier niet geschikt om zwaar militair materieel te verplaatsen.”

Marioepol mag een havenstad zijn, het leven wordt bepaald door twee concurrerende staalbedrijven. Aan de oostkant Azovstal, opgericht in de Sovjetjaren 30 en een van de grootste private staalproducenten van Oekraïne. Aan de westkant ligt de Vladimir Iljitsj Lenin-metaalfabriek (MMK) in handen van Oekraïnes machtigste en rijkste oligarch Rinat Achmetov. Met tv-zenders, medische zorg en sportclubs controleren de fabrieken alle facetten van het dagelijks leven.

Lees ook deze analyse over de Oekraïne-crisis en de rest van de wereld

Voor de ingang van staalfabriek Azovstal staat Kolja Kravtsjenko uit Donetsk in de vrieskou zijn helblauwe Lada warm te draaien. De 24-jarige fabrieksarbeider is niet bang voor een nieuw conflict. „Oorlog zijn we hier wel gewend, we leven liever bij de dag. Wat komt dat komt.”

Kravtsjenko volgde een technische opleiding in Marioepol toen pro-Russische separatisten zijn geboortestad Donetsk in 2014 innamen. Hij besloot te blijven. Nu draait hij diensten van twaalf uur zonder pauze op een van de vrachttreinen op het gigantische fabrieksterrein. „Als de Russen komen, dan hebben ze aan deze fabriek een prima boterham”, zegt hij lachend. Zijn ouders en broer heeft hij al twee jaar niet gezien. „Zij wilden hun leven niet achterlaten, nu hebben ze een paspoort van de DNR.”

Niet alleen hebben veel vluchtelingen familie in Donetsk, van oudsher zijn de banden met Rusland sterk. Dat maakt dat pro-Russische sentimenten niet verdwenen zijn. „Niet omdat de mensen Poetin geweldig vinden, maar omdat bijna iedereen er familie heeft”, zegt politieman Demisjin. „Dat maakt haten ingewikkeld.” Het enige wat Oekraïne volgens hem kan beschermen tegen Rusland is een sterke Oekraïense staat met betrouwbare instituties. „Als de Sovjetmentaliteit hier niet zo sterk was geweest, dan had Poetin hier nooit voet aan de grond gekregen. Dáár moeten we aan werken, aan een nieuwe generatie Oekraïeners die zich verbonden voelt met dit land.”

Lees ook: Oekraïners schrikken niet meer van de boodschap dat de Russen komen