‘Als mijn weiland beschermd gebied wordt, valt alles in duigen’

Op soppende sandalen loopt geitenboer Renaat Devreese (59) door het natte, hoge gras richting een gedeelte van zijn land dat hem nog wel eens duur kan komen te staan. Hij wijst naar de perceelranden die hij met een kilometer aan „houtkanten en meidoornhagen” heeft afgebakend. Ziet er mooi uit, en de beplanting dient als buffer tegen overwaaiende pesticiden en kunstmest van een buurman die niet zoals hij biologisch boert. Verderop groef hij twee poelen. Er groeit nu allerlei riet omheen.

Devreese vindt: je boerderij moet dezelfde kwaliteit uitstralen als je product. Dus toen hij 35 jaar geleden het bedrijf van een gepensioneerd stel in het West-Vlaamse kustdorp De Haan overnam, begon hij de boel eerst te verfraaien. Tot dan toe was er in de wijde omtrek niets dan grasland. In de loop der jaren ontstond een gebied van tien hectare groot waar de soorten welig tieren. De boerderij bleef groeien. Aanvankelijk had Devreese dertig geiten, nu zijn dat er driehonderd. Ze staan in halfopen stallen te grazen.

Omdat Devreese een biologisch bedrijf heeft, mag hij zijn stallen niet van de buitenwereld afsluiten. Dat kon geen kwaad, dacht hij, want geitenboerderij ’t Reigershof staat niet in de buurt van een beschermd natuurgebied. Maar toen hij laatst met een online rekentool van de Vlaamse overheid naar zijn ‘impactscore’ keek, kreeg hij de schrik van zijn leven.

Het stuk land dat hij zelf creëerde bleek zonder zijn medeweten te zijn aangemerkt als een zogenaamde ‘zoekzone’. Dat is een gebied dat de Vlaamse overheid in optie houdt voor het realiseren van een beschermingsgebied in de toekomst, mocht dat nodig zijn om stikstofdoelstellingen te behalen. „Blijkbaar zijn er mensen op mijn land geweest die bepaalde graszoden en soorten hebben gezien die er elders niet zijn”, zegt Devreese verontwaardigd. „Ineens zitten we op minder dan een kilometer van een natuurgebied dat er alleen maar is gekomen door onze manier van boeren. Als dit officieel als beschermd gebied wordt aangemerkt, dan moeten we misschien terug naar tweehonderd geiten. Dan valt alles in duigen.” Want bij een derde omzetverlies is zijn bedrijf niet langer rendabel.

Onzekere toekomst

Renaat Devreese is niet de enige boer in Vlaanderen die met de handen in het haar zit. Sinds de Vlaamse regering op 22 februari van dit jaar in een definitieve versie van de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) tot afspraken kwam die van sommige sectoren (kippen, varkens) tegen 2030 een stikstofreductie van 60 procent vergen, is de toekomst van duizenden boeren onzeker. Net als in Nederland gaan Vlaamse boeren daarom de straat op om te protesteren tegen het stikstofbeleid. Deze woensdagavond staat een grote demonstratie gepland langs verschillende snelwegen (hoewel de Belgische boeren voorlopig niet van plan zijn die snelwegen zelf ook te blokkeren). De Vlaamse boeren willen met hun actie tevens de Nederlandse boeren laten zien dat ze „niet alleen staan”, melden ze in een persbericht.

Lees ook dit artikel over eerdere boerenprotesten in Brussel

Net als in Nederland werkt ook de Vlaamse regering al jaren aan een PAS. Nederland en België zijn in die volgorde de onbetwiste koplopers als het gaat om stikstofuitstoot. Nergens anders wordt op zo’n kleine oppervlakte zo veel vee gehouden. De landbouw is in Vlaanderen voor ruim 53 procent verantwoordelijk voor de totale stikstofuitstoot – stikstofoxiden en ammoniak.

Uit onderzoek is gebleken dat zowel de Nederlandse als de Vlaamse natuur door een te grote stikstofneerslag in ademnood komt. De Vlaamse Milieumaatschappij berekende dat bij 80 procent van de beschermde natuurgebieden in Vlaanderen de kritieke drempelwaarde is overschreden. In slechts drie van de 64 gebieden is de situatie gunstig.

Brief op de mat

Al in 2015 kregen boerenbedrijven in Vlaanderen een brief op de deurmat waarin hun impactscore op nabijgelegen natuurgebieden stond vermeld. Er werd met kleuren gewerkt; met een groene brief, tot 5 procent impact, kon een boer uitbreiden, bij oranje – tot 50 procent – was uitbreiden onmogelijk. En boeren die voor 50 procent of meer verantwoordelijk waren voor de stikstofimpact op een natuurgebied, zouden na het verlopen van een vergunning geen nieuwe meer krijgen.

Met een groene brief in zijn hand durfde Gunter Klaasen (43) het in 2015 daarom wel aan om zijn goedbetaalde baan in de ict op te geven, zijn zelfgebouwde woning van de hand te doen en samen met zijn vrouw Daisy het boerenbedrijf van zijn vader over te kopen. Hij werd de vierde generatie Klaasen die aan de Arendonksesteenweg in Ravels, vlakbij de grens met Nederland, een boerenbedrijf ging voeren. Groen betekende toestemming om uit te breiden, dus ging Klaasen een lening aan van 2 miljoen euro om twee nieuwe stallen te bouwen. In het dak liet hij een kostbaar ammoniakemissiearm systeem aanleggen. Ondanks tienduizenden extra kippen – hij heeft er nu 124.000 – ging zijn stikstofuitstoot daardoor niet omhoog.

Thuis aan de keukentafel laat Klaasen, gehuld in een zwart shirt met ‘RED DE BOER’ op zijn borst, de vergunning voor de uitbreiding zien, terwijl Daisy achter hem rijst met kipfilet staat te bakken. De laatste brief dateert van januari 2020. Het duurde ruim een jaar, maar toen stonden er twee hagelnieuwe stallen naast twee oude exemplaren. De stallen waren nog maar net in gebruik toen de stikstofproblematiek in Vlaanderen in een stroomversnelling raakte.

Een kippenstal in de buurt van Hasselt kreeg geen vergunning om uit te breiden nadat een natuurorganisatie de aanvraag met succes aanvocht. Een rechter oordeelde dat de impact op de nabijgelegen natuur te groot was. De Vlaamse omgevingsminister Zuhal Demir (N-VA) kondigde geen algehele vergunningsstop af, zoals in 2019 in Nederland gebeurde na een uitspraak van de Raad van State, maar eiste dat nieuwe landbouwvergunningen alleen nog konden worden afgegeven als er nul extra stikstofuitstoot zou plaatsvinden.

Het krokusakkoord

De herziene versie van de PAS, het zogeheten ‘krokusakkoord’ van afgelopen februari, betekende voor sommige boeren het einde van een levenswerk; 41 bedrijven belandden als ‘piekbelasters’ op een rode lijst en moeten uiterlijk in 2025 hun bedrijf sluiten. Meer dan honderd oranje boeren wordt met een uitkoopregeling een uitweg geboden. Vooral het gebied waar Gunter Klaasen woont en werkt, is een stikstofhotspot.

Ook voor groene bedrijven als de zijne wordt het met de nieuwe PAS nagenoeg onmogelijk om uit te breiden. De drempel voor ammoniakuitstoot is zo laag dat bijna alle boerenbedrijven ofwel investeringen zullen moeten doen om hun uitstoot drastisch omlaag te brengen, ofwel voor 2030 de hoeveelheid vee aanzienlijk moeten reduceren. Het aantal varkens, in Vlaanderen bijna 6 miljoen, moet in 2030 bijvoorbeeld met 30 procent omlaag zijn gebracht.

Vlaanderen trekt 3,6 miljard euro uit om het stikstofdossier te bekostigen. In Nederland, drie keer zo groot, is dat 25 miljard. Het grote verschil tussen de twee stikstofakkoorden is volgens David De Pue, onderzoeker bij het Vlaams Instituut voor Landbouw, Visserij- en Voedingsonderzoek, dat er in Nederland „gebiedsgericht wordt gedacht, in plaats van per bedrijf”. De Pue ziet dat Nederland ook meteen de bodem en de grondwaterkwaliteit wil aanpakken. Dat komt in Vlaanderen later.

In april ontstond ophef tot in het Vlaams parlement aan toe, toen bleek dat er bedrijven op de rode lijst terecht waren gekomen die in 2015 nog niet rood waren. Vooral van de dreigende sluiting van de eeuwenoude Abdij van Averbode, die in 2015 nog een vergunning kreeg om uit te breiden, werd in de Vlaamse media schande gesproken. Er zouden fouten gemaakt zijn bij het vaststellen van het referentiejaar.

Emotionele taferelen

Maar minister Demir weigerde aan het akkoord te morrelen. Ze ging de afgelopen weken wel met Vlaamse landbouwers in gesprek. Twee weken geleden leidde dat tot emotionele taferelen in Merksplas. Honderden boeren lieten haar weten dat de onzekerheid over de PAS voor hen ondraaglijk begint te worden. Aan een van de tractoren waarmee ze waren gekomen, was een strop bevestigd met haar naam erop. Sindsdien heeft de minister permanente politiebescherming.

Tot 17 juni konden alle Vlamingen in het kader van een openbaar onderzoek via de gemeenten tegen de PAS bezwaar maken. Duizenden deden dat. Maar het is de vraag of er met die bezwaren iets gedaan wordt. Demir wil dat de PAS in de herfst in wetgeving wordt omgezet. In Nederland hoeft niet voor volgend jaar juli vast te liggen hoe de provincies hun stikstofuitstoot willen terugdringen.

Door de Vlaamse PAS staat kippenboer Gunter Klaasen met zijn rug tegen de muur. Als hij in zijn twee oudere stallen moet investeren om zijn ammoniakuitstoot in te perken, zal hij moeten uitbreiden om uit de schulden te raken. En dat mag niet. Hij is ten einde raad. Vorig jaar maakte hij een doodsmak toen hij van een metershoge ladder viel. Met een holle blik: „Ik had ook mijn nek kunnen breken. Dan was ik ervan af geweest.”

Klaasen deed vorige week woensdag in Stroe mee met het Nederlandse boerenprotest. In alle vroegte reed hij met acht collega’s per tractor naar Gelderland. Hij vond dat zijn plicht. Onderweg kwam hij op één middelvinger na uitsluitend klappende mensen tegen, zegt hij. Hij schiet vol als hij aan de „Nederlandse collegialiteit” terugdenkt. „In Vlaanderen beseffen we nog niet wat ons boven het hoofd hangt. In Nederland wel.” Hij denkt dat dit komt door de BoerBurgerBeweging en „objectievere media”. In Vlaanderen wordt de boer volgens hem als grote boosdoener afgeschilderd. Als hij dit van tevoren had geweten, was hij zeven jaar geleden nooit boer geworden.

Klaasen zit sinds kort in een stuurgroep waarmee hij protestacties voorbereidt. Hij heeft „inmiddels” per mail en telefoon regelmatig contact met leden van Farmers Defence Force. Hij verzekert: het is slechts een kwestie van tijd voordat ook in Vlaanderen massale protesten tegen het stikstofbeleid zijn.