‘Ik schrok me dood. Ik was echt geschokt dat hij zulke vulgaire dingen had gezien. Hij is nog zo jong!” Een 44-jarige moeder uit Haarlem, die om privacyredenen niet met haar naam in NRC wil, vertelt hoe ze even in de telefoon van haar 14-jarige zoon had gekeken. Ze wilde weten waar hij zich mee bezighield, „eigenlijk meer qua dubieuze contacten of zo”. Maar ze zag wat anders. „Hij had meerdere keren een pornosite bezocht. Toen ik die pagina’s zag, durfde ik niet eens verder te klikken.”
Ze durfde er nadien niet direct met haar zoon over te beginnen, „want dat ik in zijn telefoon keek, was natuurlijk not done.” In plaats daarvan besloot ze er later in algemene zin een keer over te praten. „Ik zei dat als hij vragen heeft over liefde of seks, hij altijd bij mij of zijn vader terechtkan, maar dat er ook websites zijn, zoals Sense.info, dat is speciaal voor kinderen geschreven. En ik heb het boek van Dokter Corrie gekocht [Dokter Corrie geeft antwoord], dat ligt op zijn kamer. Geen idee of hij daar weleens in kijkt, maar ik vind het wel een fijn idee dat hij daarin ook kan lezen wat ‘normaal’ is en wat niet.”
Het is letterlijk kinderlijk eenvoudig: met een paar klikken op je telefoon opent zich de wereld van de porno. Pornhub. Porn.com. YouPorn. En nog veel meer. Allemaal bieden ze gratis video’s. En bij allemaal hetzelfde verhaal: een openingsscherm vraagt je nog wel even of je wilt bevestigen dat je minimaal 18 jaar bent, maar zonder enige controle kom je na het zetten van het vinkje direct op een pagina met expliciete beelden. En kun je kiezen uit een enorm scala aan filmpjes uitgesplitst naar categorie, zoals Ass Fuck, Big Cock en Deep Throat.
Als een onzekere tiener, zonder enige seksuele ervaring, dat ineens krijgt voorgeschoteld is de eerste reactie wellicht schrik of afkeer. Maar alles went, en de kans is reëel dat een kind al tig van dit soort filmpjes heeft bekeken voor zelfs nog maar de eerste tongzoen.
Lees ook Mijn 16-jarige zoon kijkt naar porno
Voor veel ouders is het een schrikbeeld dat hun kind de eerste stappen op seksgebied zal zetten met een totaal verwrongen beeld van seks. Gaat mijn zoon straks wel liefdevol en voorzichtig met zijn eerste bedpartners om? Moet mijn dochter bang zijn dat van haar verwacht wordt dat ze zich net zo gedraagt als de vrouwen in de filmpjes?
Meer bronnen
Volgens Yuri Ohlrichs, seksuoloog NVVS bij Rutgers, ligt dat meestal een stuk genuanceerder. „Wat mensen weleens vergeten is dat er heel veel meer factoren meespelen dan alleen porno kijken. In welke context kijkt iemand: alleen of met iemand samen, wat krijg je mee vanuit huis, wat zijn overige informatiebronnen. Het is een kleine minderheid die enkel porno als bron heeft. Als jouw zoon porno kijkt, is het in de meeste gevallen niet zo dat hij dat vervolgens in de praktijk gaat toepassen.”
Iets vergelijkbaars staat in het recentelijk verschenen boek De waarheid over seks van seksuologen Rik van Lunsen en Ellen Laan (in 2022 overleden): uit wetenschappelijk onderzoek blijkt „dat porno door veruit de meeste mannen en vrouwen en ook door jongeren niet als de werkelijkheid wordt gezien, maar meer als een onwerkelijke fantasiewereld.” Als jongeren veilig gehecht zijn en beschikken over evenwichtige informatie over seks en seksueel plezier blijkt porno niet tot nauwelijks invloed te hebben op hun gedrag, stellen de experts. „Alleen jongeren die wat dat betreft een achterstand hebben en voor wie porno eigenlijk de enige informatiebron is, blijken geneigd te zijn om pornogedrag te kopiëren.”
Zorgen
Door berichten in de media neemt de zorg van ouders op dit vlak toe. Zo bleek uit een recent Brits onderzoek dat in Engeland en Wales in meer dan 50 procent van de gevallen kinderen (17 jaar en jonger) de daders zijn als het gaat om misbruik van kinderen. Porno zou een belangrijke oorzaak zijn: met name jongens kijken naar gewelddadige porno op hun smartphones en misbruiken vervolgens meisjes. „De online pornobeelden laten jongens denken dat dat normaal gedrag is”, aldus de Britse politie.
Hoe zit dit in Nederland? Yuri Ohlrichs herkent dit beeld vooralsnog niet: „Het gaat echt om een minderheid. Ja, bij sommige tieners is er een hoger risico. Maar vergeet niet dat meiden de afgelopen jaren steeds meer autonoom worden, ze worden steeds beter in het aangeven van de eigen grenzen. Daar is veel in veranderd in korte tijd, dat is echt een winstpunt.”
Het mag om een minderheid gaan, dat wil niet zeggen dat er geen probleem is. In 2023 verscheen het rapport Maak het bespreekbaar, een onderzoek naar jonge (potentiële) daders van seksueel kindermisbruik, uitgevoerd door Stop it Now (hulplijn voor mensen met seksuele gevoelens jegens minderjarigen) en de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. De conclusie: „Van de verdachten van seksueel geweld tegen kinderen die de Nationale Politie registreert, is meer dan een kwart minderjarig.” Over de link met porno kijken: „Het kijken naar legale pornografie is voor veel jongeren onderdeel van hun seksuele ontwikkeling. Echter, herhaalde blootstelling aan pornografisch beeldmateriaal kan er bij sommigen toe leiden dat ze in een neerwaartse spiraal terechtkomen.” Zo gaat deze groep steeds extremere beelden zoeken om dezelfde mate van opwinding en spanning te ervaren. Dit kan worden voorkomen door jongeren „goede informatie en voorlichting te geven over hoe zij online op een positieve en gezonde manier met seksualiteit bezig kunnen zijn”.
‘Niet bagatelliseren’
Iva Bicanic (51), hoofd Landelijk Psychotraumacentrum voor Kinderen en Jongeren in het UMC Utrecht en tevens directeur van het landelijke Centrum Seksueel Geweld, onderschrijft de conclusies uit bovengenoemd rapport. Zij stelt dat het probleem „zeker niet gebagatelliseerd” moet worden. „Ja, in de ideale wereld weten kinderen wel dat porno ‘nep’ is. Maar veel kinderen groeien nu eenmaal op in sociale isolatie, in een omgeving waarin ze tekortkomen, een gezin met weinig toezicht en communicatie. Deze kinderen trekken zich terug met hun telefoon, op zoek naar iets dat de leegte opvult. Met de kans dat ze, steeds op zoek naar nieuwe prikkels, verslaafd raken en afglijden, tot aan kijken naar seksueel misbruik.”
In haar werk ziet ze veel voorbeelden van de kwalijke gevolgen van porno kijken door kinderen. „Ze kijken steeds meer, schamen zich daarvoor en voelen zich daardoor slecht, maar ze kijken dan toch wéér en praten daar niet over: dan is het heel moeilijk er zelf weer uit te komen.” Ook maakt ze zich grote zorgen om kinderen die op heel jonge leeftijd toegang hebben tot pornobeelden, zoals ze die ook in haar werk tegenkomt. Voor sommige kinderen is dat zo beangstigend dat de beelden op hun netvlies blijven hangen en EMDR-therapie nodig is. En er zijn voorbeelden van „seksueel misbruik tussen broers en zussen, dat begonnen is met samen porno kijken”. Ze vindt porno kijken door kinderen, kortom, „helemaal niet zo onschuldig”.
Onzeker over eigen lichaam
Een negatief effect van porno kijken is ook dat jongeren onzeker zijn over hun eigen lichaam en het uiterlijk en formaat van hun geslachtsdelen – een recent onderzoek door Rutgers (Seks onder je 25ste) bevestigde dat. Jongens denken dat hun penis te klein is, en meisjes dat hun vulva ‘lelijk’ is door het uitsteken van de binnenste schaamlippen buiten de buitenste – in veel pornofilmpjes zie je (kaalgeschoren) vulva’s die door cosmetische ingrepen bij de vrouwen ‘strak’ zijn gemaakt. Er zijn seksuologen die pleiten voor een disclaimer bij pornoproducties, waarin gesteld wordt dat de geslachtsdelen niet representatief zijn voor ‘normale’ lichamen.
Een moeder (49) van twee dochters uit Amsterdam besloot onlangs, na aanvankelijke aarzeling, het onderwerp toch maar eens voorzichtig ter sprake te brengen. Haar meiden zijn 15 en 17. Ja, ze hadden al weleens iets gezien, zeiden ze tegen haar, „maar ze vonden het vies en hebben die filmpjes niet eens aangeklikt. Ik heb hun uitgelegd dat dit niet de echte wereld is en dat ze vooral niet moeten denken dat ze dat soort dingen zouden ‘moeten’. En dat de meeste jongens in het echt heel anders zijn. Maar verder laat ik het erbij, over seks praten met je ouders blijft ongemakkelijk.” Ze verwees haar dochters naar websites zoals Rutgers. Lachend: „Maar dat wisten ze allemaal al.”
Lees ook Seks is niet altijd perfect – wisten tieners dat maar
Seksuoloog Yuri Ohlrichs begeleidde jongeren die een seksuele grens hadden overschreden: „In bijna alle gevallen bleek dat ze geen benul hadden van hoe je iets afstemt met elkaar. Of van zoiets als een machtsverschil. Als ze uitgelegd kregen dat een meisje misschien wel niets zegt omdat ze bang is, of geïntimideerd, zag je vaak het kwartje vallen: o, wacht even! ‘Maar dat was helemaal niet mijn bedoeling’, zeggen ze dan. Daarom blijven wij hameren op het belang van zoveel mogelijk goede informatie. Op scholen, door ouders, online.” Er zijn docenten die het lastig vinden erover te praten, „maar kijk dan bijvoorbeeld met de klas naar de Sekszusjes, dat is geweldig.”
In een van de afleveringen van Sekszusjes TV (te zien op NPO Start), zoeken zussen Krista en Marcelle een antwoord op de vraag hoe erg het is dat kinderen vaak al op jonge leeftijd – soms al op hun achtste, blijkt als ze wat rondvragen op een Amsterdamse middelbare school – porno kijken. Uit de antwoorden die leerlingen geven, blijkt dat de meesten porno niet als realistisch zien. Toch dacht een enkeling wel degelijk ‘dat het zo hoorde’.
In de uitzending komt ook onderzoeker Marleen Klaassen aan het woord, die voor haar promotieonderzoek de invloed van porno op pubers bestudeerde. Ze vertelt dat naarmate jongeren meer porno zien „ze dat toch als meer realistisch gaan beschouwen” en dat jongens „ook iets meer gingen denken over vrouwen als seksobjecten” en over „seks als iets heel casuals, zonder liefde”. En dat jongeren die op school seksuele voorlichting hadden gehad waarbij óók aandacht werd besteed aan porno – vaak gebeurt dat niet – vrouwen veel minder snel als seksobject zagen.
Porno vergroot de nog altijd bestaande mythes over seks uit, zegt Ohlrichs: ‘mannen hebben altijd zin’, ‘vrouwen kunnen altijd klaarkomen door penis-in-vagina-seks’, of neem de misvatting dat ‘vrouwen na drie keer nee, ja zeggen tegen seks’. „We kunnen niet vaak genoeg zeggen dat dat onzin is.”
„Gelukkig”, vervolgt Ohlrichs, „geven vrouwen steeds openlijker aan: wij willen ook genieten. Zo wordt het voor beide partijen steeds leuker.” Bovendien, benadrukt hij: „Uit ons onderzoek blijkt dat het merendeel van de tieners gewoon plezier beleeft aan seks, ook in het prille begin. Laten we dat vooral niet vergeten. Er gaat ook heel veel goed.”
Lees ook Seks hoeft niet zo eng te zijn als ouders denken
