Zoveel mogelijk vogels scoren, dat is wat nu telt voor vogelaars

Vogelaars kijken naar vogels. En soms naar andere vogelaars. Voormalig stadsecoloog van Amsterdam en bioloog Remco Daalder (62) schreef een boek over hen: De soortenjager, met als ondertitel Over vogelaars, twitchers en schaamsoorten.

Dit laatste behoeft enige uitleg: een vogelaar die zoveel mogelijk soorten op zijn lijst wil afvinken en daartoe stad en land afreist, heet een ‘twitcher’. Hij gaat af op een melding van een bijzondere vogel via sociale media of van collega-vogelkijkers. Dus op eigen kracht heeft hij de soort niet ontdekt. Een ‘schaamsoort’ is een zeldzame tot zeer zeldzame vogel die jij niet hebt gezien maar andere vogelaars wel. Daarvoor dien je je dus te ‘schamen’.

Dit jargon en vooral het zoveel mogelijk willen scoren van soorten, vormen het onderwerp van Daalders boek. „Ik wilde de vogelaar net zo bestuderen als de twee vogelsoorten waarover ik een monografie schreef, de gierzwaluw en de meerkoet”, zegt Daalder. „De fanatieke vogelaar dus als een diersoort die ik probeerde te doorgronden. Wat bezielt hem en hoe gedraagt hij zich?”

De populariteit van vogels kijken is, mede door de lockdowns tijdens de coronacrisis, spectaculair gegroeid. De verkoop van verrekijkers steeg. In 2020 en 2021 deden 200.000 Nederlanders mee aan de Nationale Tuinvogeltelling. Ook voltrokken zich dankzij sociale media grote veranderingen in de vogelaarswereld. Bijzondere vogelsoorten worden meteen gedeeld, en dat wakkert het jagen op zoveel mogelijk soorten weer aan. Dus helemaal geen gek idee daar een boek over te schrijven.

Volgens schattingen van onder andere de Dutch Birding Association (DBA) en Vogelbescherming Nederland zijn er in Nederland 75.000 actieve vogelaars. „Maar vogelaars zijn allang niet meer alleen bebaarde mannen in een geruit overhemd, gewapend met een verrekijker”, zegt Daalder. Steeds meer vrouwen doen mee, steeds meer jonge mensen ook. Ze delen hun waarnemingen en geven de plekken door waar zich bijzondere vogels bevinden.”

Wat volgens hem ook een verschil is: „Voor vogelaars van nu telt niet welke soorten je hebt gezien, maar hoeveel soorten je hebt gescoord. Het heeft behalve een sociaal vooral een competitief karakter. De onderlinge concurrentie is groot. Soortenjagers zijn niet altijd de leukste mensen.”

Op de wereld zijn zo’n 12.000 vogelsoorten. Een stuk of tien vogelaars heeft 9.000 daarvan gezien. Dat kun je niet zomaar beweren: je moet je waarnemingen bevestigen met foto’s of ander bewijsmateriaal. Wil je tot de Nederlandse top behoren, dan moet je er minimaal 1.500 op je lijst hebben.

Voor het spotten van soortenjagers gaan we naar de Zuidpier van IJmuiden, een geliefde plek voor vogelaars. Het is eind februari, vlak na de stormen Eunice en Franklin. Na een felle westerstorm is de kans groot dat er bijzondere vogelsoorten komen aangewaaid. Maar vreemd genoeg is er deze dag geen vogelaar of soortenjager te zien. Wel ontdekken we de kuifaalscholver, steenloper en oeverpieper.

„In de veertig jaar dat ik vogels kijk, heb ik heus wel wat gezien”, zegt Daalder. „Maar het was niet genoeg. Op mijn 56ste besloot ik mezelf een doel te stellen: ik wilde voor mijn 60ste de duizend soorten halen. De teller stond op 796. En ik wilde van die jacht – want dat is het – in mijn boek verslag uitbrengen. Ik was benieuwd of ik dat fanatisme in me heb. En ja, dat is zo. Tot mijn verrassing werd ik aangestoken door het ‘soortenjagervirus’.”

Ook tot zijn verrassing begon zijn hart sneller te kloppen bij het zien van zeldzame soorten als de blauwe vink, de Afrikaanse pimpelmees, de langstaarttroepiaal en de witkopzeearend, die hij zocht en vond op andere continenten. In Panama beleefde hij een emotioneel moment: het zien van de witnekkolibrie: „Een werveling van knalpaars, metallicgroen en spierwit. Dat zoiets bestaat. Je zou ter plekke bijna in een zeer kunstzinnige schepper gaan geloven.”

Verre reizen

Zijn boek is een met humor geschreven verslag van zijn zoektocht in binnen- en buitenland. Daalder moest wel zijn weerzin jegens vliegen overwinnen, want zonder verre reizen geen imposante lijst. Al die vogelreizen van vele duizenden twitchers wereldwijd zijn belastend voor het milieu, geeft hij toe. Hij probeerde zijn vliegreizen beperkt te houden: in de vier jaar die het boek bestrijkt, reisde hij naar Canada, Panama, Tenerife en Sri Lanka.

Lees ook deze recensie van een ander vogelaarsboek: Vrouwelijke vogelaars zoeken minder de sensatie.

De soortenjager als nieuwe vogelaarsgroep dook op rond de eeuwwisseling. Jonge mensen die via sociale media bevindingen deelden en gebruik maakten van internationale netwerken. „Zij haalden het vogels kijken uit de wat zwaarmoedige, individuele sfeer. Veel van hen kwam ik op mijn reizen tegen”, aldus Daalder. „Dat scoren is niet zo moeilijk. Het is een kwestie van de juiste gidsen. Ik bezocht een vogelaarsparadijs in Panama om mijn lijst een fikse boost te geven. De gids wees met een groen laserlichtje de vogel aan. Of, nog eenvoudiger: hij richtte de telescoop, stelde scherp en dan mocht iedereen drie seconden kijken.”

Het tellen van soorten is niet alleen maar kruisjes zetten. Met de komst van internet kon een instantie als de DBA en de site Waarneming.nl een enorm aantal gegevens verzamelen over trekroutes en over vogels die als pioniers nieuwe gebieden veroveren. Daarvan kunnen we veel leren over toekomstige bescherming en zelfs over klimaatverandering.

Daalders vogelaarslust bracht hem uiteindelijk de duizendste soort, niet ver weg maar in de Kennemerduinen, op een dag in november 2020. „Eigenlijk had ik toen in Gambia moeten lopen”, zegt hij, „maar de lockdown verhinderde dat. Het jagen op soorten leerde me dat gewone vogelsoorten minstens zoveel voldoening geven. Toen in november, nog voor mijn zestigste, zag ik mijn eerste beflijster, zo groot als een merel, met een witte keel- en borstvlek. Nu heet dat een schaamsoort, maar ik hoefde me niet meer te schamen. Ik had mijn doel bereikt.”