Al na een maand regeren groeit de twijfel over Truss

Hij vindt dat premier Liz Truss „een vreselijke start” heeft gemaakt. „Ik heb vaak Conservatief gestemd, maar komende verkiezingen krijgen ze mijn stem niet meer.” James Lawrence is met zijn dochter naar de markt in Milton Keynes gekomen omdat de boodschappen hier goedkoper zijn. Hij probeert op de kleintjes te letten.

Het is een optelsom van de laatste jaren waardoor de Conservatieve Partij voor hem heeft afgedaan, zegt Lawrence, „langzaam zie ik het land aftakelen”. Het recente plan van de regering om de hoogste belastingschijf (45 procent voor een salaris boven de 150.000 pond per jaar) af te schaffen om zo economische groei te stimuleren, vindt hij „schandalig”. „Ik las dat het mensen die meer dan 150.000 pond verdienen zo’n 5.000 pond oplevert. Terwijl de ongelijkheid toeneemt, de middenklasse wel gewoon belastingen moet betalen en de armen erop achteruit gaan. Niet best.”

Deze week, de week van het jaarlijkse partijcongres van de Conservatieve Partij, zou voor Liz Truss en haar nieuwe regering een mooie gelegenheid moeten zijn om zich aan de achterban van de partij en het land voor te stellen, met frisse plannen en veelbelovende vergezichten. In plaats daarvan staat Truss zwaar onder druk en is haar gezag nu al niet vanzelfsprekend meer, precies een maand nadat zij en haar team zijn aangetreden.

Ommezwaai regering

Maandag kondigde minister van Financiën Kwasi Kwarteng aan, na dagen van protesten van Lagerhuisleden, een dalende pond en onrust bij hypotheekverstrekkers, dat ze deels terugkomen van hun plannen en het hoogste belastingtarief toch in stand houden. Hij nam inhoudelijk geen afstand van de maatregel, maar zei dat afschaffing „de aandacht gewoon te veel afleidde” van de rest van de voorstellen waarmee de overheid de samenleving wil stutten. Zoals The Economist in een analyse schreef: „Door nodeloos het hoogste belastingtarief te schrappen en huiseigenaren met hogere hypotheken op te zadelen, heeft de regering economische groei in de publieke opinie aan oneerlijkheid gekoppeld.”

Precies dat hoor je op de markt in Milton Keynes. Burgers houden de politiek verantwoordelijk voor de groeiende ongelijkheid in de Britse samenleving. Milton Keynes, op ruim een half uur treinen van Londen, is in de jaren zeventig gebouwd als satellietstad van de hoofdstad. In het betonnen winkelhart is het druk en het publiek divers, omgekeerd evenredig aan de eentonigheid van de winkelketens in het overdekte deel van het centrum. Marks & Spencer, Primark, Boots, TK Maxx. Op de buitenmarkt staan kraampjes vol kaftans, Zuid-Indiase dosa en Chinese noedels.

Premier Truss kan beter teruggaan naar de tekentafel

Laat bankiers en politici maar eens een maand van onze salarissen proberen te leven, zegt Liz. Zij en haar man Duane zijn begin zestig. Ze drinken buiten in de zon koffie en roken een shagje. „Geen week, maar een máánd, dan krijgen ze misschien een idee hoe moeilijk het is om rond te komen. Hoeveel je moet betalen aan benzine of de trein om naar je werk te komen.” Liz is supermarktmanager en ze ziet dat diefstal van boodschappen de afgelopen maanden toeneemt. „Niet alleen door mensen die het nodig hebben, ook door types die er professioneel werk van maken.”

Liz – hun achternaam geven zij en Duane liever niet – stemde bij de laatste algemene verkiezingen in 2019 op de Conservatieve Partij, maar dat zal ze niet gauw nog eens doen. „Ik denk nu dat je zakenmensen het beste het land kunt laten leiden.” Duane stemt al jaren niet meer, op het Brexit-referendum in 2016 na, toen stemde hij voor het verlaten van de Europese Unie. Politici denken alleen aan hun eigenbelang, zegt hij. „Ik geloof niet dat ze serieus kijken naar wat de arbeidersklasse van het land nodig heeft.”

‘Wat bedoel je?’

Nu Truss en Kwarteng van die belastingverlaging voor de rijkste laag afzien, staan andere maatregelen die de bredere bevolking helpen niet ineens volop in het zonnetje. Het plafond voor gas- en elektriciteitsprijzen dat ze aankondigden, waardoor een gemiddelde energierekening niet hoger zou uitkomen dan 2.500 pond per jaar, is alweer bijna vergeten. Net als het terugdraaien van een verhoging van sociale premies en hogere belastingen voor bedrijven. Al die plannen willen ze waarschijnlijk financieren met leningen, waar veel kritiek op is – de Conservatieve Partij was immers altijd de partij van degelijke overheidsfinanciën.

Oppositiepartij Labour profiteert van de chaos bij de Conservatieve Partij. Meer dan de helft van de Britten vindt partijleider Keir Starmer nu een betere kandidaat voor het premierschap dan Liz Truss. In opiniepeilingen heeft Labour een ruime voorsprong op de Conservatieve Partij, zo groot als in tientallen jaren niet het geval was. Alleen zijn landelijke verkiezingen nog niet in zicht; volgens de parlementaire regels moeten die uiterlijk januari 2025 worden gehouden.

Toch is een mogelijk einde aan het Tories-tijdperk, ze zijn sinds 2010 aan de macht, gesprek van de dag in politiek Londen. Probleem voor Truss is namelijk dat ze geen mandaat van de Britse kiezers heeft – alleen de Conservatieve Partij heeft over haar aantreden gestemd. In een interview met de BBC zondagochtend vroeg politiek journalist Laura Kuenssberg aan Truss hoeveel Britten eigenlijk voor haar plannen hebben gestemd. Truss viel stil en vroeg uiteindelijk: „Wat bedoel je?”

Binnen de Conservatieven gaan stemmen op om Truss sneller verkiezingen te laten uitschrijven om zo haar eigen mandaat te organiseren. In 2019 boekte de Conservatieve Partij onder leiding van Boris Johnson een enorme winst, vooral omdat hij beloofde de Brexit, na jaren van moeizame onderhandelingen, eindelijk echt voor elkaar te krijgen.

Truss probeert nu háár maatregelen, op flink wat onderwerpen verschillend van Johnsons plannen, door het parlement te krijgen. Zo heeft ze bijvoorbeeld Johnsons agenda om de economisch achtergebleven gebieden in het VK bij te trekken, praktisch aan de kant geschoven – niet dat hij er erg ver mee was. Ze wil boren naar schaliegas weer toestaan, ondanks risico’s op aardbevingen. En ze houdt in het midden of haar regering zich houdt aan Johnsons belofte om sociale uitkeringen mee te laten stijgen met de inflatie.

Een verdeelde fractie

Nu Truss en Kwarteng één keer bakzeil hebben gehaald rond het topbelastingtarief kan het kritische deel van de fractie in het Lagerhuis vaker proberen de regering onder druk te zetten bij wetgeving die hun niet bevalt. De verdeeldheid binnen de fractie is groot. Een meerderheid van de Conservatieve Lagerhuisleden stemde in de leiderschapsstrijd niet voor haar, maar voor concurrent Rishi Sunak. Die waarschuwde in de campagne steeds voor de gevolgen van Truss’ „fairytale economics” en zei dat geld lenen om inflatie tegen te gaan, niet zal werken en het Britse pond in waarde zou laten dalen. Dat gebeurde dus ook.

Woensdag houdt premier Truss haar grote toespraak op het partijcongres – waar ze naar eigen zeggen zal doen wat ze kan om de „harten en hoofden van mijn partijgenoten te winnen”. De verwachting is dat ze, net als Kwasi Kwarteng maandag deed, vooral zal benadrukken dat ze wil vasthouden aan haar plannen om het land vooruit te helpen. Maar veel Lagerhuisleden zijn al niet eens naar het congrescentrum in Birmingham gekomen, om ongemakkelijke vragen van journalisten te vermijden.

In Milton Keynes mogen veel inwoners politiek zijn afgehaakt, toch is niet iedereen negatief over Liz Truss. Shen Bettridge, een alleenstaande moeder uit Zuid-Afrika die nu zeven jaar in het VK woont, geeft haar het voordeel van de twijfel. „Het geeft me hoop dat een vrouw nu de leiding heeft. En ik vond het bijzonder dat ze koningin Elizabeth nog bij leven heeft mogen ontmoeten, dat voelde alsof ze een soort zegen kreeg.”

Shen Bettridge ziet de armoede in Milton Keynes toenemen. „Steeds meer mensen die op straat moeten slapen, vriendinnen van mijn dochter waar ze het moeilijk hebben thuis.” Haar autistische zoon Nathan (21) heeft het zwaar gehad tijdens de coronacrisis en woont nu weer bij haar. Zelf is ze chronisch vermoeid. „Ik wil niet oneerbiedig zijn, maar wat we krijgen aan uitkeringen is niet genoeg voor ons drieën.”

Ze zijn nieuwe schoenen bij de Primark gaan kopen omdat Nathan morgen een toelatingsgesprek voor een opleiding heeft. „Al had ik liever echt goede schoenen voor hem gekocht.”

Wat vindt Bettridge er dan van dat onder premier Truss de uitkeringen misschien helemaal niet stijgen? Ze blijft beleefd. „Ik ken haar politieke achtergrond niet goed genoeg om er iets zinnigs over te zeggen. En soms duurt het even tot iemand zijn draai heeft gevonden, toch?”