‘Kan het de verantwoordelijken voor deze oorlog wat schelen dat er al meer dan drieduizend kinderen zijn gedood? Huilen ze om deze kinderen, voelen ze zich bezwaard? Laat ze stoppen, in godsnaam! Stop hiermee!” Rood aangelopen, vol emotie en onder luid applaus slaakte president Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva deze wanhoopskreet, toen Brazilië woensdag het roulerend voorzitterschap van de VN-Veiligheidsraad overdroeg aan China. In een oktobermaand die getekend werd door de terreuraanslagen van Hamas en de daaropvolgende bombardementen van Israël op Gaza, probeerde Brazilië ‘humanitaire pauzes’ dan wel een staakt-het-vuren van de grond te krijgen, zonder succes.
Met inmiddels ruim negenduizend doden aan Palestijnse kant, van wie meer dan drieduizend kinderen en veertienhonderd doden aan Israëlische kant en meer dan tweehonderd gijzelaars die nog vastgehouden worden door Hamas, lijkt het einde van het geweld niet in zicht. „Niemand wil verantwoordelijkheid nemen voor wat er nu gebeurt, dit moet nu stoppen!”, sloot Lula gefrustreerd het Braziliaanse voorzitterschap af.
Als belangrijkste leider van Latijns-Amerika probeerde hij zich de eerste dagen van de geweldsronde neutraal op te stellen, maar inmiddels voert hij zijn kritiek op Israël op. Op 25 oktober zei hij dat „dit geen oorlog is, maar een genocide”. Voor de linkse president is vooral „het buitenproportionele geweld dat Israël inzet in Gaza tegen burgers”, onacceptabel, met zijn aanhoudende bombardementen op woningen en het blokkeren van water, voedsel, stroom.
Lees ook Verwoesting in Gaza
Kritiek uit Bolivia, Chili, Colombia
Niet alleen in Brazilië maar in veel landen in Latijns-Amerika krijgt de Israëlische reactie felle kritiek. Hoewel regeringen de terroristische aanval van Hamas veroordelen en erop aandringen dat de gijzelaars worden vrijgelaten, willen ze bovenal dat Israël stopt met het doden van duizenden burgers in Gaza.
Eerder deze week verbrak Bolivia als eerste land de diplomatieke banden met Israël. La Paz noemde het geweld tegen Gaza „een misdaad tegen de menselijkheid”. Oud-president Evo Morales, die op de achtergrond nog veel invloed heeft, betitelde Israël daarbij als „terroristenstaat”. Onder zijn bewind verbrak Bolivia in 2009 al eens de banden met Israël, ook toen vanwege Gaza, maar in 2020 werd de relatie weer hersteld. Colombia, Honduras en Chili riepen hun ambassadeurs in Israël terug na het bombardement op vluchtelingenkamp Jabalia.
Zelfs voor Argentinië dat met een grote Joodse gemeenschap aanvankelijk behoedzaam reageerde, raakte deze week de maat vol. Het Argentijnse ministerie van Buitenlandse Zaken veroordeelde het bombarderen van Jabalia in een verklaring: „Niets rechtvaardigt schending van het internationaal humanitair recht.” Ook Mexico – dat zich traditioneel afzijdig houdt in internationale kwesties – bekritiseerde deze week „bezettingsmacht Israël”.
Terwijl links geregeerde landen hun kritiek op Israël opvoeren, is bij een aantal rechtse landen een ander geluid te horen. In El Salvador richtte president Nayib Bukele, die zelf Palestijnse wortels heeft en in eigen land een keihard bewind voert tegen straatbendes, zijn scherpste kritiek op Hamas. „Het beste wat het Palestijnse volk kan overkomen, is dat Hamas volledig verdwijnt. Die woeste beesten vertegenwoordigen de Palestijnen niet”, aldus Bukele.
Bij de stemming in de Algemene Vergadering van de VN, vorige week, over een humanitair staakt-het-vuren stemde El Salvador, net als de meeste Latijns-Amerikaanse landen, overigens wel voor. Alleen het rechts geregeerde Guatemala en Paraguay stemden tegen. Uruguay en Haïti onthielden zich, net als bijvoorbeeld Nederland, van stemming.
Post-koloniale blik
Dat linkse regeringen verwantschap met Palestina voelen, heeft volgens politicoloog Leonardo Paz Nevez te maken met het koloniale verleden van het continent. „In Latijns-Amerika is vierhonderd jaar onderdrukking en kolonialisme geweest door Spanje en Portugal, waarbij de inheemse bevolking praktisch is uitgemoord, uitgebuit en geen rechten had”, zegt de onderzoeker bij de Internationale Inlichtingen-afdeling van de invloedrijke denktank Getulio Vargas Foundation. Vanuit dat perspectief identificeren veel latino’s zich met de Palestijnse bevolking, die ze zien als slachtoffer van kolonialisme. „Ze zijn hun land kwijt geraakt, verdreven naar andere gebieden en leven nu grotendeels in een bezetting waarbij illegale kolonisten met geweld steeds meer land innemen.”
Volgens de onderzoeker worden Israël en zijn grote bondgenoot VS breed gezien als de machtige onderdrukkers van Palestina. „De relatie van Latijns-Amerika met de VS is ook een geschiedenis van onderdrukker en onderdrukte. Mensen hier herkennen in het verhaal van de Palestijnen een deel van hun eigen geschiedenis.”
Tegen Hamas wordt daarom anders aangekeken dan in het Westen. Brazilië, bijvoorbeeld, ziet Hamas niet als terroristische organisatie en het volgt hiermee het oordeel van de VN-Veiligheidsraad, dat Hamas ook niet als zodanig aanmerkt. „Na de aanslagen van 7 oktober heeft Lula die wel veroordeeld als ‘terroristische aanslag’ op Israël. Maar de naam Hamas sprak hij niet expliciet uit. Lula gaf een diplomatiek antwoord”, meent Paz Neves.
Van oudsher neemt Brazilië een neutrale houding in en is het voorstander van een twee-statenoplossing. Het heeft zowel met Israël als Palestina goede banden en Lula zou graag de rol van bemiddellaar aannemen. „Hij wil de dialoog openhouden en zich vooral als onderhandelaar opstellen”, zegt de politicoloog. Na 7 oktober heeft Lula met leiders van beide landen gebeld.
Ondertussen verplaatst de discussie over de oorlog zich ook steeds meer naar Brazilië zelf. Brazilië heeft zowel een grote Joodse als Arabische gemeenschap, die beide al vele generaties in het land wonen. In het centrum van Rio runnen handelaren van beide groepen samen het bruisende winkelhart Saara.
Oud-president Bolsonaro en zijn aanhang zijn ideologisch zeer pro-Israël en links Brazilië schaart zich achter de Palestijnse zaak: op social media en ook op universiteiten vechten ze hun meningsverschillen uit. Paz Neves: „In het dagelijkse leven is het niet zo scherp gepolariseerd, vooralsnog, maar we moeten waakzaam blijven, ook in Latijns-Amerika.”
Lees ook Israël probeert de publieke sympathie vast te houden, maar beelden van dode Palestijnen drukken op het gemoed
Leider van het Mondiale Zuiden
Dat ook Chili en Colombia zich zo expliciet uitspreken, komt volgens Paz Neves door de geschiedenis van beide landen. In Chili wonen pakweg een half miljoen Chilenen met Palestijnse roots, de zogeheten Chilistinians waarvan de eerste generatie al in 1850 kwam. Een tweede groep kwam na 1948 rondom de oprichting van Israël toen 750.000 Palestijnen tijdens de Nakba op de vlucht sloegen.
De linkse Colombiaanse president Gustavo Petro streed als guerrillero van de marxistische M-19 zelf in zijn jongere jaren tegen het Colombiaanse leger en paramilitairen. Beide werden jarenlang gesteund en getraind door het Israëlische leger. Petro raakte op sociale media in een heftige woordenwisseling verwikkeld met Israëlische diplomaten en de Israëlische minister van Defensie.
Nadat die laatste stelde dat Israël in oorlog is met „menselijke dieren”, maakte Petro een vergelijking met de nazi’s, die de Joden ook ‘dieren’ noemden. „Dit soort haatzaaiende uitlatingen zullen slechts een holocaust veroorzaken”, aldus de president. Israël beschuldigde Petro er hierna van antisemitisme aan te wakkeren en Hamas te steunen.
Als het geweld tegen Gaza aanhoudt, kunnen meer Latijns-Amerikaanse landen in een gespannen relatie met Israël terechtkomen. Toch hoopt Lula, volgens politicoloog Paz Neves, dat hij als een leider van de ‘Global South’ in dit conflict kan bemiddelen. „Lula wil dat graag, maar moet ook beseffen dat die rol nu vooral voor Qatar of andere Arabische landen is weggelegd. En het enige land dat Israël echt tot de orde kan roepen is de VS, niemand anders.”
