Ziekenhuizen moeten investeren om de zorg betaalbaar te houden, maar hebben daar steeds minder geld voor

Ziekenhuizen moeten investeringen doen om de problemen in de zorg – werkdruk onder personeel, een toenemende zorgvraag – te verminderen, maar daar hebben ze geen geld voor. Dat is de belangrijkste conclusie van accountantsbureau BDO, dat – net zoals elk jaar – een analyse maakte op basis van de jaarverslagen van ruim zestig Nederlandse ziekenhuizen. Als ziekenhuizen toekomstbestendig willen blijven, zullen zij investeringen moeten doen die tot rode cijfers kunnen leiden.

De financiële situatie van de sector lijkt op het eerste oog mee te vallen. De opbrengsten zijn stabiel gebleven ten opzichte van een jaar eerder, 329 miljoen euro in 2022 tegenover 359 miljoen in 2021. Dat is een daling van ruim 8 procent, maar daar maakt BDO zich nog weinig zorgen over. „Dat kan erger”, zegt Eelke-Jan Jongsma, partner bij BDO. Wat zorgen wekt, is wat er overblijft van die opbrengst: het rendement. De marges zijn zo dun geworden dat ziekenhuizen nog geen 2 euro overhouden van elke 100 euro die zij ontvangen. „Rendement is voor een ziekenhuis geen doel op zich, want het zijn geen organisaties die winst nastreven. Maar rendement is wél nodig voor investeringen. En die zijn nu hard nodig.”

Robots inzetten

In het Integraal Zorgakkoord zijn eind vorig jaar afspraken vastgelegd tussen onder meer het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS), zorgverzekeraars en zorgorganisaties. Onderdeel van die afspraken zijn investeringen in digitalisering en automatisering om efficiënter te werken. Bijvoorbeeld door robots in te zetten voor het toedienen van medicatie of voor bepaalde delen van operaties, of met zorg op afstand (videobellen, apps). Dat moet de werkdruk onder personeel verlichten en uiteindelijk kosten besparen.

Maar eerst moeten daar flinke kosten voor gemaakt worden. En dat kan nu niet. Het gemiddelde rendement van ziekenhuizen zakte van 1,9 procent in 2021 naar 1,6 procent in 2022. Kleinere ziekenhuizen zakten met een rendement van 1,1 procent zelfs richting de kritieke ondergrens van 1 procent. Jongsma: „Als je daaronder komt, kun je helemaal niet meer investeren en geen enkele tegenwind verdragen.” Ook voor verduurzaming zijn investeringen nodig.

De belangrijkste oorzaak van het lage rendement van ziekenhuizen zijn stijgende kosten, met name voor personeel. „Stijgende kosten hoeven geen probleem te zijn voor ziekenhuizen”, zegt Jongsma, „mits die gecompenseerd worden in tarieven van zorgverzekeraars.” En dat gebeurde volgens BDO vrijwel niet, ook omdat de inflatie van afgelopen jaar niet te voorzien was. „Afspraken over de hoogte van de tarieven die zorgverzekeraars vergoeden worden van tevoren gemaakt. Het ziekenhuis is de risicodrager.”

Volgend jaar zullen de loonkosten voor ziekenhuizen verder oplopen. In de nieuwe cao is een loonstijging van 15 procent in drie stappen afgesproken. „Dat gaan verzekeraars niet compleet compenseren, dan wordt de premie veel te hoog.” Een toevoeging aan die onheilspellende voorbode: in 2022 ontvingen ziekenhuizen incidenteel nog coronasteun, dit jaar is daar geen sprake meer van. „We zien dat ziekenhuizen nu al vooral bezig zijn met: waar kunnen we besparen, bezuinigen of uitstellen?”

Lees ook: Zorgkosten gaan fors stijgen, maar effectief beleid kan die ontwikkeling nog dempen

Hoe moeten ziekenhuizen dan investeringen betalen? De overheid stelde 2,8 miljard euro aan ‘transformatiegelden’ beschikbaar voor zorgpartijen om investeringen voor de nodige omslag in de zorg te bekostigen, waarvan 0,9 miljard voor medisch-specialistische zorg (zorg die doorgaans in ziekenhuizen geleverd wordt). Dat is niet genoeg, volgens BDO.

Buffers aanboren

Het bureau ziet twee mogelijkheden. De eerste: gebruikmaken van die transformatiegelden en af en toe zelf investeringen bekostigen als ziekenhuis, zoals nu gebeurt. Maar dat gaat langzaam, terwijl versnelling juist gewenst is omdat er anders te lang sprake blijft van stijgende kosten. „Die kunnen ziekenhuizen met de huidige marges straks niet meer opvangen, dus zullen verzekeraars dat moeten compenseren en vervolgens de premie verhogen. Zo betalen we als burgers een hoge prijs voor de transitie.”

De tweede: ziekenhuizen, banken en zorgverzekeraars kijken samen naar aanvullende financieringen. Ziekenhuizen kunnen bijvoorbeeld buffers aanboren, verzekeraars kunnen een tijdelijke investering doen met de reserves of met premiegelden en banken kunnen soepeler zijn in de eisen voor leningen, somt Jongsma op. Dat is een risico, want ziekenhuizen hebben vanwege de dunne marges al weinig buffers en verzekeraars gebruiken al jaren de reserves om premiestijgingen te stutten waardoor die flink slonken. Toch heeft deze optie de voorkeur, volgens BDO. „Het leidt mogelijk tot tijdelijke verliezen, maar dat verdien je terug, want investeringen in digitalisering en automatisering moeten uiteindelijk kostenbesparend zijn”, zegt Jongsma.

BDO bekeek ook de verkiezingsprogramma’s van politieke partijen en zag dat zorg in al die programma’s een belangrijk thema is. Veelvoorkomende punten zijn onder meer het verlagen van de administratieve lastendruk, digitalisering, betaalbaarheid en minder concurrentie en meer samenwerking. Maar veel partijprogramma’s zijn niet doorgerekend, waardoor onduidelijk blijft hóé dat moet gaan gebeuren en wat het gaat kosten. Jongsma: „De urgentie wordt gevoeld. Maar de uitdrukking ontbreekt.”