De leidinggevende die de Poolse grenswachten instrueert weet het zeker: de vluchtelingen aan de grens met Wit-Rusland zijn allemaal pedofielen. Willen we die hier?
De retoriek is bekend en niet alleen beperkt tot Polen. De Poolse film Green Border laat zien wat de consequenties zijn van deze demonisering en ontmenselijking. Vooral de eerste helft van de film, over het lot van de migranten in het groene grensgebied, is een keiharde stomp in de maag.
De twintigste film van Agnieszka Holland (1948) gaat over een groep vluchtelingen die in 2021 naar Wit-Rusland wordt gevlogen met de belofte dat ze van daaruit makkelijk toegang hadden tot Europa. Niets blijkt minder waar. De Wit-Russische dictator Loekasjenko gebruikt ze om het Westen te ontwrichten, als wraak voor de sancties die zijn land opgelegd kreeg. De migranten worden een politieke speelbal, Europa wilde ze absoluut niet hebben.
Waar dat steekspel toe leidt laat het in zwart-wit gefilmde Green Border compromisloos zien. Veel vluchtelingen liepen dagenlang door de oerbossen, met verraderlijke moerassen, op zoek naar het beloofde land. Eenmaal aangekomen in Polen werden ze onder valse voorwendselen gewoon teruggebracht naar de grens met Wit-Rusland en – tegen het humanitaire recht in – gedwongen onder het prikkeldraad door te kruipen. Aan beide kanten van de grens voert sadisme hoogtij: een Afghaanse vluchtelinge die water wil voor de kinderen van de Syrische familie bij wie zij zich heeft aangesloten, moet 50 euro betalen. Als zij protesteert, giet de soldaat de fles voor haar ogen leeg en duwt haar hardhandig weg. Een deel van deze schrijnende sequenties toont Holland vanuit het gezichtspunt van een jonge Poolse grenswachter, wiens vrouw hoogzwanger is. Langzaam verandert zijn perspectief op de zaak.
Lees ook een interview met regisseur Agnieszka Holland over ‘Green Border’ en de reacties op haar film
Green Border kreeg op het festival van Venetië de juryprijs, maar werd in Polen als ‘nazi-propaganda’ ontvangen door de toenmalige conservatieve regering die uit het zadel werd gewipt door een progressieve coalitie van Donald Tusk. In een interview speculeert Holland dat haar film, die in Polen bijna een miljoen toeschouwers trok, bijdroeg aan de overwinning van Tusk. Iets wat goed denkbaar is, want Green Border is het soort film dat op zeer beklemmende wijze invoelbaar maakt wat je in de krant leest – het beeld is nou eenmaal vele malen krachtiger dan het woord.
Green Border bevat scènes die je fysiek misselijk maken. Maar net als je denkt niet meer aan te kunnen, focust Holland op enkele activisten die (het weinige) doen wat ze kunnen. Het is een slimme zet, want zo hou je enig vertrouwen in de mensheid en wordt deze gitzwarte film niet helemaal hopeloos.
