Wie is scheidsrechter Stéphanie Frappart, die op het WK in Qatar fluit?

De eerste vrouw die. Deze woorden vormen de rode draad in de carrière van voetbalscheidsrechter Stéphanie Frappart (38). Ze was de eerste vrouw die wedstrijden in de tweede en de eerste divisie van Frankrijk floot. De eerste vrouw die op het WK voetbal voor vrouwen floot, de Europese Supercup (m), in de Champions League (m). De lijst is nog niet compleet én breidt zich steeds verder uit. Want bij het wereldkampioenschap in Qatar zullen voor het eerst in de geschiedenis van het WK drie vrouwelijke scheidsrechters worden ingezet. Frappart is een van hen.

Stéphanie Frappart werd op 14 december 1983 geboren in Le Plessis-Bouchard, een dorpje ten noordwesten van Parijs met zo’n 8.000 inwoners. Ze is de tweede dochter, later zouden nog drie zoons volgen. Vader Frappart werkte voor chemieconcern 3M, moeder als oppas.

Le Plessis-Bouchard is een rustig plaatsje. Schoon en groen. Op een overdekte markt begroeten kaasboeren en slagers bezoekers met een glimlach en een comment allez-vous. In het dorp staan een paar appartementencomplexen maar vooral veel vrijstaande huizen, vaak met grote lappen grond. De meeste toegangspoorten staan open. „De kwaliteit van leven is hier hoog”, zegt Yezid Salami (39), een business-analist en vader van twee die in het aangrenzende Franconville woont en met zijn zoontje een wandeling maakt door een van de parken. „Het is gastvrij voor gezinnen. Er zijn veel sportfaciliteiten, goede scholen en ik vind de samenstelling van de bevolking prettig – er zijn weinig grote woonprojecten”, zegt hij verwijzend naar het relatief lage percentage sociale huurwoningen.

Lees ook: ’Stéphanie heeft wereldwijd bewezen dat ze een van de beste vrouwelijke scheidsrechters is’

In het dorp spelen kinderen zonder toezicht buiten. Op een zonnige woensdagmiddag basketballen drie jongens op een ogenschijnlijk gloednieuw veld; verderop trappen twee vaders een balletje met hun dochters. Ook Frappart begon er al vroeg met voetballen: vanaf haar zesde zou ze geregeld op velden bij haar in de buurt te vinden zijn geweest. Het spel zit haar in het bloed. Haar vader voetbalde op amateurniveau en al zijn kinderen volgden.

Op haar tiende begon Frappart bij de plaatselijke club AS Herblay (inmiddels omgedoopt tot Étante Sportive Herblay, ESH), op een kwartiertje rijden van Le Plessis-Bouchard. ESH is een kleine club, het sportterrein wordt gedeeld met de plaatselijke petanque-, rugby- en softbalclubs.

In haar jaren als speelster voetbalde Frappart op regionaal niveau, deed ze mee aan het nationale bekertoernooi en speelde ze een aantal wedstrijden met het eerste elftal van de club. Vanaf haar dertiende begon ze zich naast het voetballen meer en meer te interesseren voor de regels van het spel en ging ze regelmatig wedstrijden fluiten. Naar eigen zeggen was ze al „na haar eerste fluitsignalen verliefd op het vak”.

Thierry Mercier (61), voormalig trainer en oud-voorzitter van het district Val de Marne, herinnert zich dat hij Frappart aan het begin van de eeuw voor het eerst zag fluiten. „Ze zal zeventien of achttien jaar zijn geweest, het was bij een toernooi tussen de verschillende districten van de competitie Paris-Île-de-France”, vertelt hij telefonisch. Frappart floot wedstrijden tussen jeugdclubs. „Ik was meteen onder de indruk van haar fysieke potentieel. Ze rende meer dan de jongens, ze zat dicht op de actie. Op het gebied van uithoudingsvermogen was ze indrukwekkend, ze was echt overal.”

Toch waren het niet alleen ‘verliefdheid’ en fysieke competenties die Frappart naar het scheidsrechtersvak leidden. Toen ze op haar achttiende voor de keuze stond tussen scheidsrechter worden of blijven spelen, koos ze grotendeels uit pragmatisme voor het fluiten. „Het vrouwenvoetbal was minder ontwikkeld in die tijd”, zei ze er in 2019 over tegen het Franse weekblad Paris Match. „De wedstrijden die ik nu meemaak als scheidsrechter, had ik als speler nooit kunnen meemaken.”

Coralie Barbosa (30), oud-profvoetballer die tegenwoordig jeugdteams traint bij Frapparts oude club ESH, herkent dat. „Er waren destijds nauwelijks clubs met gemengde teams of meisjesteams en er werden bijna geen speelsters gescout”, vertelt Barbosa, weggedoken in een zwarte jas langs de lijn van een veld vol rondrennende kinderen. „Toen ik zelf begon met spelen, waren er in het lokale scoutingprogramma maximaal twintig speelsters. Nu zijn er wel veertig of vijftig meiden. En er zijn nu enorm veel clubs met gemixte teams of vrouwenteams.” Ook op nationaal niveau was er in Frankrijk relatief weinig interesse voor het vrouwenvoetbal: „Wedstrijden kwamen niet op televisie, er stonden geen journalisten langs de lijn en de salarissen waren niet te vergelijken met die van nu.”

Het is bijzonder dat een speelster zich op zo’n jonge leeftijd toelegt op het scheidsrechtersvak, zegt districtsscheidsrechter Ingrid Cyprien (37) telefonisch. „Voor de meeste spelers is scheidsrechter worden iets wat je pas gaat doen als je niet meer kunt spelen.” Ook Frappart erkent dat het niet een vak is waar veel jonge spelers van dromen. Ze zei eens dat „als je begint met voetbal, je jezelf meer ziet als Eugénie Le Sommer of Kylian Mbappé dan als Stéphanie Frappart of Clément Turpin” (scheidsrechter op het hoogste niveau).

Hierbij speelt volgens beiden mee dat scheidsrechters niet altijd gewaardeerd worden door spelers. „Ik besefte niet hoe moeilijk het is”, zegt Cyprien. „Er zijn zoveel parameters om rekening mee te houden: je hebt de stress en de woede van de spelers op het veld, die van de spelers en coach in de dug-out én die van het publiek.”

Dat Frappart een vrouw is in een door mannen gedomineerde tak van sport, maakte het niet makkelijker. Meermaals kreeg ze te maken met seksistische opmerkingen. Zo zei de toenmalige coach van Valenciennes David Le Frapper in 2015 toen zijn team een penalty niet toegewezen kreeg dat „het ook moeilijk is om als vrouw een mannensport te fluiten”. Ook vanuit het publiek hoort ze naar eigen zeggen wel eens uitspraken als „keer terug naar het aanrecht”. Cyprien zegt dat iedere vrouwelijke scheidsrechter dit soort opmerkingen kent. „Coaches die indruk op je willen maken of je proberen te intimideren. Mij is bijvoorbeeld eens toegeroepen: ‘Dat je een fluitje om hebt en een broekje draagt, wil nog niet zeggen dat je ballen hebt’.”

Dat je een fluitje om hebt en een broekje draagt, wil nog niet zeggen dat je ballen hebt

Districtsscheidsrechter Ingrid Cyprien

Vanaf haar negentiende floot Frappart bij amateurwedstrijden en in de jaren die volgden mocht ze steeds belangrijkere wedstrijden doen. In 2011 was ze scheidsrechter in de finale van de Coupe de France voor vrouwen, drie jaar later werd ze verkozen tot beste vrouwelijke scheidsrechter van Frankrijk. Daarna stoomde ze door. In 2014 werd ze, als eerste vrouw ooit, scheidsrechter in de Franse tweede divisie voor mannen. In 2015 en 2018 floot ze het WK voor vrouwen. In 2019 werd ze, opnieuw als eerste vrouw ooit, scheidsrechter in de eerste divisie voor mannen. Dat jaar en in 2020 riep de door de FIFA erkende Internationale Organisatie voor Voetbalgeschiedenis en Statistiek (IFFSH) haar uit tot beste voetbalscheidsrechter ter wereld.

Lees ook: Eredivisie-debutant Franca Overtoom: ‘Ik heb me op het veld nooit onveilig gevoeld’

De indrukwekkende opmars ging niet zonder tegenwind. Vooral toen ze in de tweede en vervolgens de eerste divisie ging fluiten, stonden de Franse sportkranten vol met de vraag of Frappart hier als vrouw, van slechts 1.64 meter bovendien, fysiek wel tegen was opgewassen. Ook trainers uitten zorgen of ze wel goed genoeg was. Frappart onderstreepte in reactie onverstoorbaar dat ze dezelfde sporttests deed als mannelijke collega’s en ging stoïcijns door met trainen, fluiten, zich ontwikkelen. Ogenschijnlijk om afleiding te voorkomen, is Frappart altijd discreet gebleven over haar privéleven; over eventuele relaties of kinderen en dergelijke is weinig bekend. Sociale media gebruikt ze niet.

„Ik was een beetje een attractie”, zou ze later over haar eerste wedstrijden in de tweede divisie zeggen tegen Paris Match. „Maar ik heb gauw laten zien wat mijn competenties waren en toen lieten ze me met rust.” Mercier: „De trainers die haar bekritiseerden, gaven later toe dat ze ernaast zaten.” Haar talent en doorzettingsvermogen werden beloond. Eerder dit jaar was ze weer eens de eerste vrouwelijke scheidsrechter, bij de finale van de Coupe de France voor mannen.

Het valt op dat iedereen die Frapparts stijl beschrijft dezelfde woorden gebruikt: natuurlijke autoriteit en pedagogische kwaliteiten. Trainer Barbosa: „Ze legt goed uit waarom ze een bepaald besluit heeft genomen, en men gaat niet vaak tegen haar in; haar keuzes worden gerespecteerd. Ze komt ook niet vaak terug op beslissingen.”

Ze komt niet vaak terug op beslissingen

Trainer Coralie Barbosa

Haar stijl als scheidsrechter vloeit voort uit haar karakter, zegt Mercier, die Frappart goed heeft leren kennen toen zij op zijn kieslijst kwam voor het voorzitterschap van de competitie Paris-Île-de-France. „Ze is rustig, gereserveerd, nadenkend. En als ze werkt, is ze altijd geconcentreerd op wat ze doet, ze laat zich niet afleiden.” Ook Cyprien, die talloze filmpjes van Frappart zag tijdens de scheidsrechtersopleiding, zegt dat ze zich „niet laat beïnvloeden, intimideren”. „Ze is stevig, netjes, precies. Je voelt geen twijfel, er gaat een bepaalde rust van haar uit.”

Buurman Salami, die als voetbalfan Frapparts carrière naar eigen zeggen nauwgezet volgt, vindt dat Frappart nog wel eens fouten maakt „die teams soms duur komen te staan”. „We kunnen haar nog niet vergelijken met topscheidsrechters als de Italiaan Pierluigi Collina, die nauwelijks fouten maakte. Ik denk wel dat ze dat kan bereiken, mits de FIFA haar de kans geeft zich tot zijn niveau te ontwikkelen.”

Het WK in Qatar „moet een droom voor haar zijn”, denkt Cyprien. „Het WK fluiten is voor scheidsrechters zoiets als de Champions League winnen voor spelers is. Het is het ultieme bewijs dat ze wordt erkend, dat haar werk goed is, dat ze gerespecteerd wordt.” Welke wedstrijden Frappart gaat fluiten, is overigens nog niet bekend.

Of het succes haar ook naar het hoofd zal stijgen? „De afgelopen jaren is ze in elk geval niet veranderd”, zegt Mercier. „Ik zie haar de laatste tijd wat minder vaak, want ze is enorm druk. Ze is natuurlijk trots op wat ze bereikt heeft, maar ze staat nog met beide benen op de grond.” Ook andere bekenden zeggen dit, en benadrukken dat Frappart nog geregeld terugkeert naar haar club in Herblay en bovendien parttime is blijven werken bij de sportfederatie FSGT. Die bescheidenheid is bijzonder, zegt Mercier. „Ik ken genoeg scheidsrechters die, eenmaal op haar niveau, niet meer door de deur passen vanwege de grootte van hun ego.”

Lees ook: Is Qatar echt zo belangrijk voor Nederland? En nog 7 vragen rond het WK

In Herblay-sur-Seine heeft Frapparts succes al gevolgen, zeggen trainer Barbosa en haar collega Arras Driss (31), een brede man met een forse baard die verantwoordelijk is voor de section féminine van de club. „Twee van onze meiden willen nu al scheidsrechter worden. Ze zeggen: als Stéphanie op zo’n hoog niveau kan fluiten, dan kunnen wij dat ook. Ze is uitgegroeid tot een voorbeeld”, vertelt hij aan de kant van het speelveld waar jongens en meisjes samen voetballen.

Het aantal vrouwelijke scheidsrechters in Frankrijk is tussen 2016 en 2021 met bijna vijftig procent toegenomen tot 1.200. „Frappart geeft een boost”, denkt Cyprien. „Ik denk ook dat meer jonge, vrouwelijke scheidsrechters niet opgeven als ze op lokaal niveau fluiten maar proberen hogerop te komen. Omdat ze weten dat het kan.”

Frappart is zich bewust van haar functie als rolmodel. Tegen glossy Marie Claire zei ze eens dat ‘pionier’ zijn niet haar „roeping” was, maar inmiddels wel is „verankerd in haar karakter”. En eerder dit jaar zei ze tegen televisiezender Europe1: „Hoe meer speelsters er zijn, hoe meer vrouwelijke scheidsrechters er zullen zijn, en hoe meer vrouwelijke bestuurders er zullen zijn”.

Volgens Cyprien hoeven we echter nog niet veel vrouwelijke (Franse) topscheidsrechters te verwachten. „Ik zie vaker vrouwelijke scheidsrechters op districtsniveau, en ook op regionaal niveau. Maar op nationaal niveau lukt het slechts weinigen om op Stéphanies niveau te komen.”