Ook in de winter wordt Frankrijk geteisterd door droogte, ‘alle seinen staan op rood’

Een blik op de Franse pers en je zou denken dat het hoogzomer is. In de kranten staan foto’s van droge rivierbeddingen en sneeuwloze bergen, ministers die droogteplannen aankondigen, boeren met zorgen over hun gewassen. Sommigen vrezen nu al 30 tot 40 procent van hun oogst te verliezen.

Dat komt door de aanhoudende ‘winterdroogte’. Tussen half januari en half februari viel in heel Frankrijk 32 opeenvolgende dagen vrijwel geen neerslag. Dit is nooit eerder gebeurd in een winter sinds de registratie van de neerslag begon in 1959 (het vorige record uit 1989 was 22 dagen). En de droge weken volgden op een lange periode waarin het überhaupt al uitzonderlijk droog was: volgens weerbureau Météo France viel er sinds de zomer van 2021 – op drie uitzonderingen na – iedere maand minder neerslag dan normaal, en de extreem hete en droge zomer van 2022 heeft de situatie verergerd.

Daardoor is het grondwaterpeil nu lager dan ooit in deze tijd van het jaar. In 37 van de 96 departementen is het grondwaterniveau „erg laag”; 30 tot 40 procent van het land kampt met watertekorten. Dat terwijl de winter de herstelperiode hoort te zijn waarin de aarde genoeg regenwater opneemt om de droogte in de zomer het hoofd te bieden.

Als klap op de vuurpijl heeft het deze winter weinig gesneeuwd, waardoor er minder smeltwater te verwachten is in het voorjaar. Sinds 23 februari is er weer wat neerslag gevallen, maar veel te weinig om het tekort te compenseren

Ook in het noorden van Spanje en Italië, het zuiden van Duitsland en in grote delen van Griekenland, Bulgarije en Turkije is het erg droog. Net als in delen van Nederland overigens, waar met name in het oosten van het land en in Noord-Brabant al droogteproblemen zijn, onder meer doordat in februari weinig neerslag viel.

Lees ook dit interview met de Franse klimatologe Valérie Masson-Delmotte: ‘Veel bedrijven doen er alles aan om actie tegen klimaatverandering te voorkomen’

Politiek

Het is moeilijk optimistisch blijven, blijkt uit de reacties uit politiek Parijs. Minister van Ecologische Transitie Christophe Béchu zei in een interview met Le Joural du Dimanche dat „alle seinen op rood staan”. „We bevinden ons nu al in een staat van paraatheid.” Daarom werkt hij aan een nationaal „waterplan”, dat deze maand gepresenteerd moet worden. Eind februari riep Béchu lokale overheden op al in actie te komen. „Anticipeer! Als het nodig is om vanaf nu beperkingen op te leggen om water te bewaren voor de zomer, doe dat.”

Afgelopen zomer moesten Fransen in honderd gemeenten wekenlang water uit flessen drinken vanwege tekorten, en werden kerncentrales gedwongen de stroomproductie terug te schroeven vanwege de hitte en droogte.

Met die ervaring vers in het geheugen nemen bestuurders de oproep van Béchu ter harte. Zo is het in het uitzonderlijk droge departement Pyrénées-Orientales tot eind april verboden je auto te wassen, je tuin te bewateren en je privézwembad te vullen. Ook moeten boeren hun watergebruik er halveren. In de departementen Var, Puy-de-Dôme en de Ardèche worden bouwprojecten stilgelegd of vertraagd uit vrees dat er de komende jaren niet genoeg drinkwater zal zijn om een groeiende bevolking van drinkwater te voorzien.

Het is pleisters plakken in een land waar nog veel te winnen valt op het gebied van de omgang met water. Van al het water gaat in Frankrijk 45 procent naar de landbouw (in de zomer zelfs 80 procent), waar volgens experts veel te winnen is als het watergebruik beter wordt gereglementeerd en de winning en distributie worden gemoderniseerd. „We moeten leren van landen ten zuiden van de Middellandse Zee, zoals Tunesië”, zegt Fabienne Trolard, directrice van het Nationale Onderzoeksinstituut voor Agricultuur, Voeding en Klimaat INRAE. „Zij werken onder meer het ontzilten van zeewater.”

Een man laat zijn hond uit in de drooggevallen bedding van de rivier de Issole, in het zuidelijke departement Var. Foto Eric Gaillard/Reuters

Hergebruik

Een andere oplossing is om gewassen te verbouwen die het hele jaar door geteeld kunnen worden, zoals het in Afrika veel geteelde graan sorghum. „Maar sorghumeiwitten hebben niet dezelfde voedingswaarde als maïs dus dan moet de hele industrie daarachter ook op de schop”, aldus Trolard. Ook zouden de irrigatiesystemen gemoderniseerd kunnen worden – zo gaat er relatief veel water verloren bij sproeiers.

Lees ook deze analyse: Baanbrekend akkoord in Montreal: ‘de mens kan vrede sluiten met de natuur’

Verder is er veel te winnen door hergebruik van water, zegt Trolard. „Momenteel wordt in Frankrijk nog geen 1 procent van al het water opnieuw gebruikt.” In vergelijkbare landen als Spanje en Italië is dat respectievelijk 15 en 8 procent. Zo worden in Frankrijk geen huizen gebouwd met zogenoemde „dubbele circuits” (waarbij bijvoorbeeld opgevangen regenwater wordt gebruikt om het toilet door te spoelen) vanwege strenge regelgeving omtrent drinkwater – volgens Trolard een gevolg van de sterke drinkwaterlobby in het land.

Ook speelt het van oudsher gematigde klimaat in Frankrijk mee: anders dan in de andere landen rond de Middellandse Zee, werd in Frankrijk lange tijd geen noodzaak gevoeld water te besparen. Ook het verbeteren van het onderhoud zou nuttig zijn: in de hete zomer van 2022 bleek dat in verschillende departementen water verloren ging door lekkage. Bij al deze veranderingen is de vraag wie ze gaat betalen.

April en mei worden beslissend

De maanden maart, april en mei worden beslissend voor de zomer van 2023. En spannend wordt het. „Het is al duidelijk dat we ons in maart niet gaan herpakken”, zegt Frolard. „In Lyon zou het bijvoorbeeld veertien achtereenvolgende dagen moeten regenen, en alles wijst erop dat dit niet gaat gebeuren.”

Maar, benadrukt ze, een regenachtig voorjaar is niet uitgesloten. „Door klimaatverandering zijn er heftigere weerfenomenen: lange droogtes of lange periodes van regen.” De hoop is wel dat de regen niet in één keer valt op de uitgedroogde aarde, wat zou kunnen leiden tot ernstige overstromingen.

Hoeveel regen er de komende maanden ook valt, duidelijk is dat er iets moet gebeuren. Het klimaatpanel IPCC wijst erop dat lange en intensere periodes van droogte wereldwijd bij een gemiddelde opwarming van de aarde met 2 graden bijna 2,5 keer zo vaak zullen plaatsvinden als zonder de klimaatverandering. Minister Béchu gaat ervan uit dat in Frankrijk de komende jaren 10 tot 40 procent minder water beschikbaar zal zijn. is. Zijn plan eau zal veelomvattend moeten zijn.