Honger drijft Nigerianen tot wanhoop. ‘We hebben genoeg geleden’

Lange rijen hadden zich die dag gevormd voor het kantoor van de douane in de Nigeriaanse megastad Lagos. Hoewel, rijen: hordes mensen persten zich samen voor de barricades waar ieder moment de verkoop van afgeprijsde zakken rijst zou beginnen. 10.000 naira voor 25 kilo was beloofd, zo’n 6 euro, een fractie van wat het door Nigerianen vaak dagelijks geconsumeerde voedsel inmiddels op de markt kost.

De afgelopen maanden hebben Nigerianen vrijwel ieder product dat zij eten duurder zien worden. Fors duurder. Pepers, suiker, uien. En dus rijst. Kostte een zak van vijftig kilo eerst nog rond de 30.000 naira, inmiddels is dat bijna drie keer zoveel. De inflatie was in januari opgelopen tot bijna 30 procent op jaarbasis, het hoogste punt in dertig jaar tijd. Voor voedsel, waar Nigerianen hun meeste geld aan uitgeven, is dat zelfs 35,4 procent.

Lees ook Op de markt in Nigeria wordt het voedsel steeds schaarser en duurder

Minder dan 2 dollar per dag

Afrika’s reus, zoals Nigeria vaak wordt genoemd vanwege zijn vele inwoners, worstelt met een dubbele crisis. Niet alleen drijft een stijgende inflatie ’s lands 210 miljoen inwoners tot wanhoop, ook de naira verkeert in vrije val. Na een tweede devaluatie in minder dan een jaar tijd verloor de munt onlangs bijna 40 procent van haar waarde ten opzichte van de dollar. Was in december 900 naira goed voor een dollar, op het dieptepunt in februari zakte dat op de zwarte markt naar 1.900 naira.

Voor veel Nigerianen is het breekpunt bereikt. Al voor deze crisis was honger een groeiend probleem, met ruim tachtig miljoen Nigerianen die minder dan 2 dollar per dag verdienen. De Wereldbank voorspelt dat de komende twee jaar nog eens dertien miljoen anderen door die armoedegrens zullen zakken. Het leidde de afgelopen weken tot grote protesten. „We hebben genoeg geleden”, schreeuwde in Lagos een vrouw in de camera van de BBC. „We zijn moe.”

Hoe moe, werd zichtbaar bij het kantoor van de douane in Lagos. Daar eindigde de verkoop van afgeprijsde rijst, die de douane confisqueerde van smokkelaars, in een tragedie. Toen werd omgeroepen dat de voorraad voor die dag op was, braken honderden door de barricades in de hoop nog een zak te kunnen vinden. Zeven mensen werden in de chaos vertrapt.

Elders in het land deden zich soortgelijke taferelen voor. Vorige week nog werd een opslag met voedsel in de omgeving van de hoofdstad Abuja geplunderd. Nigeria’s nationale rampenbestrijding NEMA, van wie de opslag is, ontkende de berichten in eerste instantie. Maar uiteindelijk gaven lokale autoriteiten alsnog toe dat was ingebroken, zoals ook te zien was op beelden die op sociale media circuleerden.

Bezwijkende economie

De publieke woede richt zich op president Bola Tinubu, die vorig jaar de verkiezingen won met „hernieuwde hoop” als campagneslogan. Van zijn partijgenoot en voorganger erfde hij niet alleen een land dat gebukt gaat onder de terreur van allerlei gewapende groeperingen en terroristen, maar ook een kwakkelende en onder schulden bezwijkende economie. Een economie die bovendien draait op olie dat het in steeds mindere mate wist te produceren.

Lees ook Nu Nigeria de brandstofsubsidie afschaft, kost een volle tank ineens een maandloon: ‘Het is in Gods handen’

Vrijwel direct na zijn aantreden voerde de 71-jarige Tinubu dan ook een reeks ingrijpende hervormingen door. Zo schrapte hij een populaire, maar omstreden brandstofsubsidie die de staatskas decennialang leeg trok (op het eind kostte zij de regering 10 miljard dollar per jaar). Ook maakte hij een einde aan het krampachtige beleid van de Centrale Bank om de toegang tot dollars stevig in handen te houden met meerdere wisselkoersen.

analistFadekemi Abiru Ik ga nu als harteloze econoom klinken, maar de regering heeft een punt. De subsidie op brandstof wás onhoudbaar

De hervormingen werden toegejuicht door investeerders evenals de Wereldbank en het Internationaal Monetair Fonds, dat hier lang voor pleitte. Maar voor Nigerianen was de klap ongenadig. Brandstofprijzen schoten omhoog en daarmee ook de prijs van allerlei andere producten. Tegelijk kelderde de naira nadat de waarde niet langer kunstmatig werd hooggehouden, maar de munt vrij – althans vrijer – mocht worden verhandeld.

Lees ook Nigeria’s nieuwe president zet in op een economische ommezwaai

Dat maakte ook de import waarvan Nigeria in grote mate afhankelijk is, zoals van olie die het niet zelf kan raffineren, nog duurder. „Nigeria is een heel arm land, maar de meeste Nigerianen beseffen dit niet”, zei Cheta Nwanze, onderzoeker bij denktank SBM Intelligence destijds tegen NRC. „Nu gaan mensen het pas echt voelen. Nu komt het moeilijke stuk.”

De situatie is vooral nijpend in het noorden van Nigeria, waar de bewoners moeten vrezen voor splintergroepen van Boko Haram en kidnappende bandieten. Zo werden deze week in de stad Kaduna nog 280 (!) leerlingen en hun leraren ontvoerd. Op die dreiging heeft Tinubu nog altijd geen antwoord gevonden. Ondertussen durven boeren niet naar hun land, waardoor de tekorten en de prijzen nog verder oplopen.

Het gevolg is dat families worstelen om eten op tafel te krijgen. Zo zag de BBC hoe in een andere noordelijke staat mensen nu de nauwelijks eetbare afdankertjes van rijstboeren kopen: keiharde korrels die in de lokale Hausa-taal ‘gevecht’ worden genoemd, omdat ze zo lastig te koken zijn. „Gewone rijst kan ik niet meer betalen”, vertelde een jonge moeder aan de nieuwszender. „Alleen zo kan ik mijn familie voeden.”

Geld naar privérekening van minister

Tinubu beloofde na het schrappen van de brandstofsubsidie de pijn voor miljoenen van Nigeria’s armsten te verzachten. Zo werd een bijstand aangekondigd van omgerekend zo’n 10 euro per maand voor een half jaar. In januari werden dit en andere steunprogramma’s stilgelegd, toen bleek dat de verantwoordelijk minister miljoenen aan publiek geld op een persoonlijke bankrekening liet storten.

Niemand was verrast. Corruptie is endemisch in Nigeria. Bovendien tekende toondoofheid vanaf het begin de opgeblazen regering van Bola Tinubu. Zo liet de steenrijke politicus miljoenen dollars vrijmaken in de begroting voor een verbouwing van de presidentiële villa, de aanschaf van een presidentieel jacht en een vloot gloednieuwe SUV’s voor hem en zijn vrouw evenals de ministers die hem aan de macht hielpen.

‘Harteloze econoom’

„Leiderschap in tijden als deze vereist het geven van het goede voorbeeld, zelfopoffering en verstandig beheer van publieke middelen”, sneerde de krant Premium Times onlangs in een commentaar. „Als dit een test was, dan heeft de president gefaald.” Extra pijnlijk is volgens de krant dat creperende Nigerianen ondertussen te horen krijgen dat ze moeten volhouden. Want: hun maatregelen zullen op den duur goed zijn voor Nigeria’s economie.

„Ik ga nu als harteloze econoom klinken”, zegt Fadekemi Abiru, hoofdanalist bij Stears, een data-onderzoeksbureau in Lagos, verontschuldigend. Maar wat dat laatste betreft heeft de regering een punt. De subsidie op brandstof wás onhoudbaar, daar was iedereen het over eens. „Op de lange termijn zal dit goed zijn voor de economie.” Wel had de klap verzacht kunnen worden, stelt Abiru; als de subsidie meer geleidelijk was afgeschaft.

Helemaal afgeschaft lijkt zij overigens niet. Abiru: „We zien dat de prijs per liter op het moment van importeren nog altijd hoger is dan wat mensen aan de pomp betalen.” Een stille herintroductie van de subsidie, noemde de IMF dit. De regering zwijgt daarover.

Waar Abiru net als veel andere economen meer over te spreken is, zijn de maatregelen die de nieuwe voorzitter van Nigeria’s Centrale Bank nam om de naira te stabiliseren en de inflatie te drukken. Zo verhoogde hij de rente fors naar 22,75 procent en is hij druk bezig de miljarden dollars weg te werken die het is verschuldigd aan vliegtuigmaatschappijen en andere multinationals. Door het gebrek aan dollars hadden die bedrijven het lastig hun in Nigeria verdiende winst het land uit te krijgen.

onderzoekerCheta Nwanze, Nigeria is een heel arm land, maar de meesten beseffen dit niet. Nu gaan ze het pas echt voelen

Maar een gebrek aan diezelfde dollars, mede door tegenvallende olie-inkomsten, blijft een groot probleem. De worsteling om hun in Nigeria gemaakte winsten in dollars omgezet te krijgen, gecombineerd met een gekelderde naira, deed de afgelopen maanden de ene na de andere multinational besluiten hun productie er af te schalen of zelfs helemaal te stoppen. Onder hen levensmiddelengiganten Procter & Gamble en Unilever.

Tinubu had juist gehoopt de economie aan te zwengelen met buitenlandse investeringen. In plaats daarvan namen deze het afgelopen jaar met 80 procent af. „Er is een gebrek aan vertrouwen”, zegt analist Abiru. „Dat verdwijnt niet zomaar.”

Vervolging Centrale-Bankpresident

De regering heeft onderwijl haar eigen boemannen. Gevraagd naar de hoge inflatie haalde de minister van Financiën onlangs uit naar het voormalige hoofd van de Centrale Bank. Deze Godwin Emefiele, tevens de man achter de oude wirwar aan wisselkoersen voor de naira, zette jarenlang de geldpers aan om begrotingstekorten van Tinubu’s voorganger op te vullen. Hij wordt nu vervolgd, onder meer voor corruptie.

De minister opende ook de aanval op cryptodiensten als Coinbase en Binance. Crypto’s werden de laatste jaren populair onder meer welgestelde en techsavy Nigerianen, als een veiliger alternatief voor de instabiele naira. Maar volgens de minister zijn de diensten een „vrijhaven” voor speculanten en witwassers. De toegang tot hun sites is nu geblokkeerd.

Het gros van de Nigerianen, te arm om überhaupt papieren geld te hebben, zal daar weinig van merken. Het ergste lijkt voor hen nog niet voorbij. Naar verwachting zal de inflatie nog verder oplopen – volgens het IMF in een ‘worst case scenario’ naar 44 procent. „Nigeria zit op een kruitvat”, waarschuwde onlangs de invloedrijke sultan van de staat Sokoto. „Die staat op het punt van ontploffen.”

Delen Mail de redactie