Wie is er bang voor het renteniersvirus in onze economie?

Al gehoord? Er is een nieuw virus. Het wordt het renteniersvirus genoemd en het schijnt al tot in het hart van de Nederlandse economie te zijn doorgedrongen. President Klaas Knot van De Nederlandsche Bank waarschuwde er vorige week voor in tv-programma Buitenhof. Rentenieren? Ik weet niet hoe het met u is, maar bij dat woord zie ik mannen met ronde buiken, dikke sigaren en volle glazen in lederen fauteuils. Ja, altijd weer mannen…

Of zijn renteniers twee veertigers uit de cryptobeleggingswereld op een wit zandstrand in de ondergaande zon?

Een rentenierseconomie…? Dat strookt niet met het calvinistische ethos. Niet meer werken in het zweet des aanschijns? Daar worden mensen maar lui van, toch?

Lees ook:Waarom de superrijken een Nederlands superjacht willen

Knot illustreerde de rentenierseconomie met twee observaties. De eerste is de relatief lage vermogensbelasting. De tweede is de waardestijging van koopwoningen in twee jaar pandemie met 300 miljard euro. Dat getal komt overeen met wat hoofdeconoom Marieke Blom van ING Nederland twee weken geleden had becijferd.

Knot speelde in Buitenhof verbazing dat het inkomen van burgers tot wel 50 procent wordt belast, terwijl hetzelfde geld uit de waardestijging van een eigen woning tegen 0,55 procent wordt belast. Hij ziet hogere huizenprijzen en aandelenkoersen kennelijk als inkomen. Hmm, vreemd.

De waardestijging van huizen zit in stenen. Het extra bedrag wordt niet bijgeschreven op uw bankrekening, u kunt er bij de bakker geen brood van kopen en u kunt met stenen ook uw belastingaanslag niet voldoen.

Kortom: vermogen is geen inkomen en andersom. Daar komt nog eens bij dat de huizenhausse zeker ten dele een direct gevolg is van de goedkoopgeldpolitiek van de Europese Centrale Bank, waar Knot zelf medeverantwoordelijk voor is. De ultralage rente ontmoedigt sparen en stimuleert geld lenen om een huis te kopen. En dus vermogen op te bouwen.

Huizen zwaarder belasten en inkomen uit arbeid minder? Dat is geld rondpompen

De vraag is of de rentenierseconomie foute boel is, zoals Knot suggereert. Hij wil, kort gezegd, vermogens zoals huizen zwaarder belasten, zodat de belasting op arbeid omlaag kan. Die belasting op arbeid drukt op de ‘hardwerkende Nederlander’, een begrip uit het VVD-vocabulaire.

Knot schept een tegenstelling tussen de hardwerkende Nederlander en de huizenbezitter. Mij lijken het in belangrijke mate overlappende groepen burgers. De middenklasse is de hardwerkende anderhalf- of tweeverdiener, en dat zijn ook de huizenbezitters. De belasting op arbeid verlagen en dat financieren met een hogere belasting op stijgende huizenvermogens is zinloos rondpompen van geld.

Knot ziet de rentenierseconomie als een aberratie, een afwijking van de normale gang van zaken. Maar je kunt het ook anders bekijken. Dan ís de rentenierseconomie de normale gang van zaken. Het is het onvermijdelijke en logische gevolg van het kapitalisme. Welkom in het hyperkapitalisme, waarin een deel van de westerse wereld is terechtgekomen, met dank aan de lage rente van centrale banken. In deze finale fase van het kapitalisme – die best decennia kan duren, wie weet – is vermogensaccumulatie aan de orde van de dag. Zie het superjacht van Amazon-oprichter Jeff Bezos. Er zijn steeds meer superrijken en renteniers die hun geld voor zich laten werken, een beetje zoals de oude marxisten zich de slotfase van het kapitalisme hadden voorgesteld voordat de revolutie zou uitbreken. De rijken worden steeds rijker.

Maar wat blijkt? De middenklasse schuift dankzij huizenbezit óók op naar de renteniersklasse. Geen Bezosjacht, maar rentenieren als betaalbare luxe. Het kapitalisme schept zijn eigen aanhang. Dat is zijn kracht – en ook het geniepige, zo u wilt.