Acrobatische zangkunst van Claron McFadden: ‘ik laat de stem in ál haar gedaantes horen’

Vandaag is een studiedag in stilte, vertelt sopraan Claron McFadden via Skype. Gisteren heeft ze haar hele programma achter elkaar gezongen, zonder piano, a capella. Vandaag mag haar stem herstellen, terwijl haar brein werkt. Ze zingt geen noot. Maar aan het eind van het gesprek, als bij de interviewer een kind binnenstormt dat om duistere redenen een kip nadoet, kan McFadden zich niet inhouden en barst ze uit in een exuberant gekakel. Zonder enige twijfel de beste kipimitatie van 2022.

Je bent stemkunstenaar of je bent het niet – en McFadden (1961) is het.

‘Vox humana’ heet het recital dat ze donderdag geeft in het Muziekgebouw in Amsterdam, samen met meesterpianist Alexander Melnikov. In 2019 speelden ze het al in de Wigmore Hall in Londen – vijf sterren, oordeelde The Independent. Het is een bont programma, met grote liedcycli van Sergej Prokofjev, Oliver Knussen en George Crumb, afgewisseld met stemsolo’s en stuntvocalen. Aria van John Cage, bijvoorbeeld, een lijfstuk van McFadden. Maar ook het beruchte uitgeschreven orgasme Sonata erotica van Erwin Schulhoff. „Ik laat de stem in ál haar gedaantes horen”, lacht ze.

Muziek brengt een ruimte in trilling en die trillingen stijgen op, je moet ze niet zomaar laten vallen

Stiltedag

McFadden is net terug in Amsterdam, waar ze al bijna veertig jaar woont, na voorstellingen in Brussel en Bologna. Het gekakel daargelaten is vandaag dus een stiltedag: „Het is belangrijk om stamina op te bouwen voor ik ga repeteren met de pianist. Daarom zing ik alles achter elkaar en neem ik daarna rust. Want als de stem moe wordt, spreekt ze niet. Mensen zeggen wel eens dat muziek topsport is, ik vond dat altijd overdreven, maar nu denk ik: ja, er zit eigenlijk wel iets in.”

McFadden leerde Melnikov kennen bij een winterfestival in Salzburg, waar ze aan elkaar gekoppeld waren voor een ad-hoc-optreden. Het was hun eerste kennismaking, op het podium, en het klikte meteen. McFadden: „Toen ik hem op het vliegveld weer tegenkwam, vroeg Sasja [Melnikov, red] of ik niet Rachmaninov met hem wilde doen, de Zes liederen, opus 38.” Ze reageerde verbaasd. Rachmaninov is hoogromantisch repertoire, terwijl McFadden zich vooral richt op barok en hedendaags: „Als ik iets niet ben, is het een lyrische sopraan. Waarom ik? Maar Sasja wilde juist de helderheid en precisie van mijn stem, om de harmonieën beter te kunnen horen.”

Een paar jaar later was het zover. De repetities waren een groot plezier, zegt McFadden, niet in de laatste plaats door Melnikovs taalcoaching: „Ik ben zowat ín zijn mond gekropen om te ontdekken hoe hij die klanken maakte. Ik spreek geen Russisch, maar na afloop van het concert was zijn moeder in tranen.”

En toen zei Melnikov: nu wil ik jóúw wereld ontdekken. „‘Weet je het zeker?’, vroeg ik. Voor de stukken van Crumb en Knussen moet hij enorm uit zijn comfort zone, het idioom en de speeltechnieken zijn heel anders dan hij gewend is. Maar hij speelt ze fantastisch. In ruil daarvoor doen we ook de Vijf liederen zonder woorden, op. 35 van Prokofjev.”

De drie liedcycli vormen zwaartepunten aan begin, midden en einde van het recital. De werken tussendoor zijn geen liederen, maar pure stemkunst: de Aria van Cage, de legendarische Sequenza III van Luciano Berio, geschreven voor zijn echtgenote, mezzo en componiste Cathy Berberian. Van Berberian zelf vertolkt McFadden Stripsody, met een grafische partituur in de vorm van een cartoon, waarin haar virtuoze gekakel goed van pas komt. Het is makkelijk om zulke stukken af te doen als acrobatische gebbetjes uit het twintigste-eeuwse rariteitenkabinet, maar daarmee doet de luisteraar de muziek (en zichzelf) tekort.

Intensiteit van een huilend kind

McFadden: „Mensen wisten honderdduizenden jaren geleden al dat klank gelinkt is met emotie. Hoe meer pijn, hoe meer angst, hoe dieper de klank en hoe groter de intensiteit. Als een kind huilt, hoor je meteen of het echt of nep is – je hoort het al in de stilte ervóór. Adem, klank en emotie zijn nauw verbonden. En een stuk als Berio’s Sequenza III staat dicht bij die oerbron van menselijk geluid. Het kan grappig zijn, maar ik heb het ook ooit gedaan in een voorstelling over de oorlog, om stem te geven aan een vrouw die te veel heeft gezien. Na afloop bleef het muisstil.”

McFadden beschouwt het ook als haar taak om de collectieve ervaring te dresseren, om de spanning gecontroleerd te laten ontsnappen, zonder dat er iemand te vroeg begint te klappen – of het nu is uit enthousiasme of van de schrik over losgewoelde emoties: „Muziek brengt een ruimte in trilling en die trillingen stijgen op, je moet ze niet zomaar laten vallen. We hebben samen iets gemaakt, het publiek en ik. Het voelen van die verbinding, daar gaat het om.”

Ze vertelt dat ze ooit Bachs Matthäus-Passion zong in het Concertgebouw en na afloop iemand haar vroeg of ze gelovig was. Diegene was verbaasd over haar antwoord, zegt McFadden: „Mijn verbeelding moet zo groot zijn dat ik me kan voorstellen dat ik het ben, en dat ik het jou kan laten geloven.”