Wie is de Russische krijgsheer Prigozjin die angst zaait in Oekraïne – en in Rusland?

Een avond in oktober, in een kuuroord aan de Zwarte Zee. Vijf mannen zitten op gemakkelijke terrasmeubels met elkaar te babbelen. Twee van hen missen een onderbeen, één zijn voet en een ander zijn arm. Alleen het lichaam van de man rechts is nog intact. Hij draagt een kaki shirt en groene legerbroek, zijn kale hoofd glimt. Het is de Rus Jevgeni Prigozjin, die met enkele rekruten van zijn huurlingenleger, de Wagner-groep, een praatje maakt over hun verleden en de stralende toekomst die voor hen ligt.

„Hoe lang had jij nog vast moeten zitten?”, vraagt Prigozjin aan de jongen in lichtgrijze hoody naast hem. „Tien jaar had ik erop zitten, met dertien nog te gaan”, grijnst de jongen. Prigozjin lacht ook. „Je was een crimineel. Nu ben je een oorlogsheld.” Vaderlijk informeert hij of de jongens goed worden behandeld in het kuuroord in de badplaats Gelendzjik, dat sinds enkele jaren dienst doet als revalidatiecentrum voor gewonde Wagner-strijders. Een filmpje van het tafereel wordt diezelfde dag gedeeld door het aan Wagner gelieerde persbureau Riafan. De volgende dag krijgen de vier mannen op ceremoniële wijze een oorkonde en daarmee hun vrijheid terug.

De gepensioneerde Olga Pavlova uit Veliki Novgorod werd onwel toen ze de video zag, vertelde ze deze maand aan de onafhankelijke Russische nieuwssite Cholod. De jongen in de grijze hoody is de 35-jarige Stanislav Bogdanov. Tien jaar geleden sloeg hij in razernij haar broer dood, en kreeg daarvoor 23 jaar strafkamp. Nu zag Pavlova hem zitten in een Zuid-Russisch kuuroord, weliswaar zonder zijn rechterbeen, maar met een medaille én in vrijheid. Alles dankzij Jevgeni Prigozjin die dit jaar uitgroeide tot Ruslands meest gevreesde krijgsheer. Zijn huurlingengroep Wagner werd vorige week door de VS bestempeld als „transnationale terroristische organisatie”.

Springplank Leningrad

De onwaarschijnlijke levensloop van Prigozjin (61) loopt parallel aan de politieke stormen die Rusland sinds het einde van de Sovjet-Unie doorstond. Hij wordt in 1961 geboren in het toenmalige Leningrad, de stad waar Vladimir Poetin negen jaar eerder ter wereld kwam en die zou uitgroeien tot springplank van zijn elites. Na zijn vaders dood hertrouwt zijn moeder Violetta met een ski-instructeur, die de jongen aanspoort tot een carrière in de sport. Prigozjin was „koppig en buitengewoon actief, iemand die je altijd weer verraste”,vertelde een oud-klasgenoot vorig jaar aan een Russische nieuwssite.

Van skiën komt weinig meer wanneer de jonge Prigozjin in het criminele circuit van Sint-Petersburg belandt. In 1981 wordt hij voor een reeks vergrijpen, waaronder roof, inbraak en het aanzetten van minderjarigen tot crimineel gedrag, veroordeeld tot een gevangenisstraf van tien jaar. In 1988 krijgt hij gratie, twee jaar later verlaat hij het strafkamp. Hij trouwt en krijgt twee kinderen.

Zijn vrijlating valt samen met het einde van de Sovjet-Unie. Voor ondernemende geesten die zich staande weten te houden te midden van de chaos en wetteloosheid, breekt een gouden tijdperk aan. Samen met zijn stiefvader begint hij met de verkoop van hotdogs in de vele straatkiosken, die in die dagen worden beheerst door lokale maffiabazen. De zaken lopen prachtig. Hij verdient elke maand een „berg roebels”. „Mijn moeder kon het nauwelijks bijbenen”, vertelde hij in 2011 aan het Petersburgse tijdschrift Gorod 812.

Dankzij zijn neus voor zaken weet Prigozjin zijn onderneming en netwerk snel uit te breiden. Hij wordt mede-eigenaar van een supermarktketen en al snel is hij uitbater van enkele goedbezochte restaurants in de stad, waaronder het varende restaurant ‘New Island’, dat uitgroeit tot the place to be voor hoge ambtenaren en politici.

Van skiën komt weinig meer, wanneer de jonge Prigozjin in het criminele circuit van Sint-Petersburg belandt

Naar eigen zeggen ontmoet hij Vladimir Poetin tijdens een bezoek van de Japanse premier Mori in 2000. Prigozjins voedsel valt duidelijk in de smaak bij de kersverse president. In 2001 serveert hij het diner aan Poetin en diens toenmalige Franse collega Jacques Chirac op New Island, in 2002 zet hij Poetin en de Amerikaanse president George Bush jr. eendenlever en gemberkoekjes voor. Een jaar later viert Poetin zijn verjaardag in New Island. „Vladimir Poetin zag dat ik niet aarzelde om zelf de borden voor de hoge gasten neer te zetten”, zegt Prigozjin tegen Gorod 812. Zelf houdt Poetin al die tijd afstand tot Prigozjin en ontkent hij een vertrouwelijke relatie.

Maaltijden voor het leger

Zakelijke spil in Prigozjins bedrijvigheid is het in 1995 opgerichte bedrijf Concord Group, dat zich toelegt op de grootschalige bereiding van maaltijden. In 2013 schrijft het Russische Forbes hoe hij via intensief lobbywerk bij Poetins vertrouwelingen lucratieve contracten binnensleept van scholen en fabrieken, het Russische gevangeniswezen én het Defensieministerie, waar Concord vanaf 2012 de maaltijden verzorgt voor het hele Russische leger. In 2016 wordt hij internationaal berucht als hij in verband wordt gebracht met het Internet Research Agency, een ‘trollenfabriek’ in Petersburg die de Amerikaanse verkiezingen tracht te beïnvloeden. De FBI zet hem op de sanctielijst en looft een kwart miljoen dollar uit voor de tip die leidt tot zijn aanhouding.

Tijdens de inname van de Krim in 2014 wordt de Wagner-groep voor het eerst gespot. Over het ontstaan van de private militaire onderneming doen verschillende verhalen de ronde. Een anonieme bron zei deze maand tegen The Guardian dat het idee voor de organisatie kwam van Prigozjin zelf. Volgens onderzoek van de Russische nieuwssite The Bell uit 2019 zou het Kremlin hem de riskante opdracht – werving en inzet van huurlingen is in Rusland verboden – hebben toegewezen vanwege zijn ‘veilige’ status als buitenstaander. Prigozjin gaat akkoord en gaat aan het werk op een militaire basis in Molkino, niet ver van Krasnodar in het Russische zuiden.