Wetenschappers voorspellen nieuwe El Niño en – tijdelijk – extra opwarming

De opwarming van de aarde zal volgend jaar hoogstwaarschijnlijk omhoogschieten. Misschien bereikt die zelfs tijdelijk de 1,5 graad al, de grens waar de Verenigde Naties onder willen blijven. Oorzaak is de verwachte komst van het klimaatfenomeen El Niño, dat zorgt voor gemiddeld hogere temperaturen op aarde.

De World Meteorological Organization (WMO), het meteorologisch bureau van de Verenigde Naties, waarschuwde op 3 mei dat de wereld zich moet voorbereiden op een El Niño. Die waarschuwing volgt op berichten van onder meer het Amerikaanse agentschap voor oceanografie en meteorologie, het NOAA. Dat schreef op 13 april al over een mogelijk op handen zijnde El Niño. De kans dat die zich in de periode mei-juli al zou hebben gemanifesteerd, schatte het NOAA op 62 procent. En die kans neemt gaandeweg het jaar toe. Tegen de herfst is die 80 procent.

„De kans dat er dit jaar géén El Niño komt, is heel klein geworden”, zegt Adam Scaife, hoofd langetermijnvoorspellingen aan het Met Office Hadley Center, het Britse meteorologische instituut. „Bij ons voorspellen in ieder geval álle modellen dat we een El Niño ingaan.”

El Niño is een natuurlijk fenomeen op de Grote Oceaan dat zich elke twee tot zeven jaar voordoet. Hij wisselt af met zijn tegenhanger, een La Niña. Een El Niño brengt vanuit de oceaan extra warmte in de lucht. Dat zorgt voor een tijdelijke extra opwarming van de aarde, boven op de structurele opwarming als gevolg van de toenemende uitstoot van broeikasgassen door de mens. Een El Niño beïnvloedt ook weerpatronen. Gebieden als Australië, Indonesië, het Midden-Oosten en Zuid-Afrika krijgen met extra droogte te maken. In onder meer de Hoorn van Afrika, het zuiden van de VS, Mexico en delen van Zuid-Amerika valt doorgaans veel meer regen. In Europa zijn de effecten klein.

Een zware El Niño zal tijdelijk voor 0,2 tot 0,3 graden extra opwarming zorgen

Passaatwinden

Het ontstaan van een El Niño heeft te maken met de wisselwerking tussen winden en oceaanstromen op de Grote Oceaan. Passaatwinden waaien daar rond de evenaar normaal van oost naar west. Ze stuwen het warmere, oppervlakkige oceaanwater vanuit Midden-Amerika richting Australië en Indonesië. Dat werkt door op diepe oceaanstromen. Voor de kust van Zuid-Amerika welt koud, voedselrijk water uit de diepte op, wat bijvoorbeeld vissen (en vissers) aantrekt. Bij een El Niño zwakken de passaatwinden af, of ze vallen stil (bij een La Niña versterkt de normale situatie juist). Daardoor verplaatst het gebied met warm water, wolkvorming en zware neerslag zich oostwaarts. Voor de kust van Zuid-Amerika welt geen koud water meer op – wat slecht nieuws is voor de vissers. Gemiddeld stijgt de oppervlaktetemperatuur van het water rond de evenaar. Die temperatuur wordt continu bijgehouden, in vier grote meetvakken.

Afgelopen maart zagen onderzoekers van het NOAA de situatie op de Grote Oceaan opeens omkeren. Maar liefst drie jaar had een La Niña hardnekkig aangehouden. Maar opeens was ze verdwenen. In de bovenste 300 meter van de oceaan, in het centrale en oostelijke deel, zagen de onderzoekers de temperatuur oplopen. Het sterkst was die stijging voor de kust van Peru. Het april-gemiddelde lag daar circa 3 graden boven normaal.

Schommelingen en nieuwe records in temperatuur van de Stille Oceaan

Meetvak 3.4

Officieel is er nog geen sprake van een El Niño. Daarvoor moet de afwijking van het gemiddelde meer dan een halve graad zijn in meetvak 3.4, midden op de oceaan. En de afwijking moet ten minste drie maanden aanhouden. Zover is het nog niet. Daarom heet de toestand nu „neutraal”.

In zijn persbericht benadrukt de WMO dat de opwarming van de aarde de afgelopen drie jaar deels is onderdrukt door La Niña. Desondanks hebben we „de acht warmste jaren sinds de metingen” achter de rug. Mocht zich inderdaad een El Niño ontwikkelen, dan zal dat volgend jaar naar verwachting leiden tot een nieuwe piek in de wereldwijde opwarming, zoals in 2016 gebeurde, na een sterke El Niño in 2015-2016.

Volgens Scaife kun je bij een El Niño als stelregel aanhouden: elke graad dat het oceaanwater boven het gemiddelde opwarmt, zorgt ervoor dat de aarde tijdelijk 0,1 graad warmer wordt. „Als we een zware El Niño krijgen, zoals in 1997/1998, of in 2015/2016, zal dat tijdelijk voor 0,2 tot 0,3 graden extra opwarming zorgen”, zegt Scaife. De aarde is de afgelopen anderhalve eeuw al 1,2 tot 1,25 graden opgewarmd, zegt Scaife. Met een sterke El Niño erbij kom je al snel in de buurt van die 1,5 graad, zegt Scaife. De Verenigde Naties hebben in het Parijse klimaatverdrag van 2015 vastgelegd ernaar te streven onder die grens te blijven.

Maar het maakt volgens Scaife niet veel uit of we nu wel of niet die 1,5 graad opwarming aantikken. „Het is niet alsof we dan van een klif vallen.” Elke extra opwarming door een El Niño is volgens Scaife hoe dan ook zorgwekkend. „Want we betreden nieuw terrein. Elk nieuw record in hitte, droogte, regenval, zal grote impact hebben.”

Gemiddeld houdt een El Niño een half jaar aan. Maar de hardnekkige La Niña van de laatste drie jaar toont dat het ook langer kan duren. El Niño piekt meestal in december – vandaar dat hij vernoemd is naar het kerstkind.

Scaife benadrukt dat landen zich moeten voorbereiden op een El Niño. Gebieden die naar verwachting door extra droogte getroffen zullen worden, moeten proberen meer water op te slaan – voor de landbouw, voor de drinkwatervoorziening, voor de bestrijding van branden. „En hulporganisaties moeten paraat staan.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in de krant van 8 mei 2023.