Wat bezielt theatermakers om mooie boeken op toneel te brengen als ze eigenlijk geen idee hebben wat ze ermee moeten? Dat is de vraag bij het zien van De avond is ongemak, een voorstelling van Bos Theaterproducties naar de debuutroman van Lucas Rijneveld. Alles wat er poëtisch, intiem, pijnlijk en beeldend is aan die weldadige roman, is er in de toneelbewerking uitgeknepen.
In de roman spreekt de associatieve stem van een twaalfjarige boerendochter over de verstikkende sfeer in haar gezin, vlak nadat haar broer is omgekomen bij een ongeluk. Voor de theaterversie had bewerker Jibbe Willems de ingeving om die dwingende stem op te splitsen in twee vertellers: het meisje en haar dode broer. Het extraatje is dat de twee rollen gespeeld worden door een tweeling: actrices Jip en Imke Smit.
Maar de levendigheid is er nauwelijks bij gebaat. Dat veel tekst alsnog in de vertelmodus staat sorteert een afstandelijk en kunstmatig effect. Het is alsof alles wat de zes acteurs van het ensemble zeggen en doen in de verte, op het podium, blijft hangen.
Wel verheffen de acteurs, in de regie van Nina Spijkers, geregeld hun stem, maar dat levert niet per se indringender emoties op. Het luide spel is niet zo ergerniswekkend als in haar regie van Coriolanus bij Het Nationale Theater eerder dit jaar, waarin Spijkers de acteurs ook veel liet schreeuwen, maar het is een misplaatste methode om gevoelens te communiceren.
Lees ook ‘Marieke Lucas Rijneveld heeft als eerste Nederlandse auteur de International Booker Prize gewonnen’
Terwijl er in de roman zoveel weggedrukte en opborrelende spanningen zijn, veroorzaakt door de wanhoop van de moeder, de barsheid van de vader, de boosheid van de andere broer en de onschuld van het speelse zusje. Ze verwerken hun leed op papier elk op eigen wijze, maar op het toneel blijft het allemaal aan de oppervlakte. Het theatrale feit dat de hoofdpersoon bij wijze van terugtrekkende beweging als het ware woont in haar jas krijgt helaas nauwelijks gestalte. Er is meer aandacht voor haar constipatie, waarbij vader en broer zeep in haar anus smeren.
Het mag dan aanhoudend sneeuwen op het podium, echt koud krijg je het niet van deze voorstelling.
