‘De meeste zelfmoorden zijn tussen de Kerst en Nieuwjaar, wist u dat?” De Amerikaanse regisseur Alexander Payne (62) wil het wel even benadrukken als we hem in Londens Soho Hotel spreken: The Holdovers is géén kerstfilm. Daar heeft hij weinig mee. Oké, wel een film die zich rond Kerstmis afspeelt. „Maar over heel sneue, eenzame mensen die diep verdriet voelen tijdens de feestdagen.”
In The Holdovers, in januari in de bioscoop, nu al overal te zien, heeft de knorrige, pedante docent klassieke oudheid Paul Hunham (Paul Giamatti) anno 1970 kerstmis-corvee op een elitaire kostschool in Massachusetts. Passen op de zielepoten die door hun rijke ouders in de steek zijn gelaten. Uiteindelijk rest alleen de 15-jarige Angus, een gevoelige lastpak vol puberaal cynisme. Met de rouwende zwarte kokkin Mary (Da’Vine Joy Randolph) zijn de bouwstenen voor een ad hoc-gezin compleet. Haar zoon moest – anders dan de geprivilegeerde witte leerlingen – in dienst en sneuvelde in Vietnam.
Je beseft snel wat het eindpunt wordt van The Holdovers, maar de route erheen is verrassend, hartverwarmend en uitermate bevredigend: een heerlijke kerstfilm, comfort food. Vintage Alexander Payne (Sideways, The Descendants) ook, een virtuoos in het bespelen van emoties.
Goed gesoigneerd
In het Soho Hotel oogt hij goed gesoigneerd: elegant pak, zwierige slag in het peper-en-zoutkapsel, aristocratische reserve. Alexander Payne stamt uit een Grieks horecagezin uit Omaha, Nebraska, waar zijn films zich ook vaak afspelen. Na Los Angeles’ filmacademie UCLA – zijn studentenfilm The Passion of Martinmaakte een mondiale triomfocht – begon Payne met politiek getinte satire als de briljante cultkomedie Election(1999). In de 21ste eeuw koos hij voor tragikomische portretten: Jack Nicholson als eenzame pensionado in een veel te grote camper in About Schmidt (2002), twee vrienden op wijnsafari in Sideways (2004), George Clooney als vader vol zelfbedrog in The Descendants (2011), een onbegrepen bejaarde in roadmovie Nebraska (2013).
Er volgden tien magere jaren. De speelse scifi-komedie Downsizing(2016) – waar Matt Damon zich vrijwillig laat krimpen – viel ten onrechte slecht, waarna Payne met allerlei projecten flirtte – de culinaire horrorfilm The Menu, een remake van de Deense klassieker Babette’s Feast – voordat in oktober 2019 alles klaarstond voor een road movie gebaseerd op artikelen van de Noorse literator Knausgård over diens Amerikaanse expeditie met zijn dochter in het spoor van de oude Vikingen. Netflix betaalde, sets en hotels in de vier landen en zeven Amerikaanse staten waren besteld, hoofdrolspeler Mads Mikkelsen stond in de startblokken, maar Knausgård sprak vier dagen voor de opnames zijn veto uit. Het contract gunde hem zo’n ‘opt-out’.
Was dat het ergste wat een filmmaker kan overkomen, vraag ik Payne. Gepijnigde grimas. „Nee, het ergste wat een filmmaker kan overkomen is alvleesklierkanker. En daarna dit.” Hij weet nog altijd niet wat Knausgård bezielde. „Maar ooit kom ik op dat script terug. Het is gewoon té goed.” Tot overmaat van ramp betichtte actrice Rose McGowan Payne begin 2020 van seksueel misbruik: in 1989 zou zij als 15-jarige na een auditie seks met hem hebben gehad – Payne was toen 28 jaar. Payne wees erop dat hij in 1989 nog studeerde aan UCLA; in 1991 had hij wel een korte affaire gehad met McGowan na haar auditie voor een Playboy Channel-filmpje – daarmee betaalde hij toen de huur. Ze kreeg de rol toen niet.
Payne, die zelf twee Oscars won voor de scripts van Sideways en The Descendants, liet deze film schrijven door sitcom-schrijver David Hemingson. Payne las diens pilot voor een niet gerealiseerde tv-serie die op een elitaire kostschool speelde, met onder meer een barok scheldende docent: „snerende Ostrogoth!” Payne maakte direct een klik met een geliefde klassieker: Marcel Pagnols Franse komedie Merlusse uit 1935, over een alom gehate docent met een glazen oog die tijdens Kerst overblijft met opstandige leerlingen. Of Hemingson een film kon verzinnen gebaseerd op die situatie? „Zijn schrijfstijl beviel mij zeer, het script nog meer, en nu zitten we hier.”
Lees ook de recensie van ‘The Holdovers’
The Holdovers heeft een jaren-70-patina, met matte kleuren, vintage titelrol en ‘dissolves’ (overgangen met overvloeiende beelden). Payne: „Ik dagdroom soms dat ik in de jaren 20 slapstick mag maken voor Hal Roach of Mack Sennett, of dat ik een regisseur in de jaren 70 ben. Toen bedacht ik me: waarom een film in 1970 niet volledig in de stijl van 1970 filmen? Alsof hij uit een tijdcapsule komt.” In de staat Massachusetts bleek het eenvoudig locaties te vinden die voor de jaren 70 konden doorgaan. „Het was lastiger 150 scholieren met lang haar te vinden en antieke auto’s die we met modder en sneeuw mochten insmeren. Autoverzamelaars zitten er bovenop als waren het hun baby’s.”
Hoodie en plaksnor
Paynes acteurs ontbreken in Londen: het is medio oktober, de staking in Hollywood verbiedt ze aan filmpromotie te doen. Payne vindt dat vooral spijtig voor zijn debutant Dominic Sessa, die als stuurse Angus grote indruk maakt. Payne ontdekte hem op zoek naar figuranten bij de toneelclub van Deerfield Academy, een elite-kostschool waar ze filmden. „Hij speelt in feite een versie van zichzelf. Mijn casting director zag 800 auditietapes, ik zo’n 80. Ze overtuigden me niet, hij deed dat meteen.”
Payne had het Sessa erg gegund, tweeduizend mensen die gisteravond om de film lachten op het London Film Festival. Waarom verstopte hij hem niet stiekem achterin de zaal? „Grappig, weet je dat ik dat echt heb voorgesteld? Draag een hoodie, doe een plaksnor op! Zijn agent ontraadde het. Stel dat iemand je op sociale media zet en je als beginnend acteur direct als stakingsbreker bekend staat?”
De rol van zure docent Paul Hunham was altijd al voor Paul Giamatti. Alexander Payne heeft iets met korzelige oude mannen: zie About Schmidt en Nebraska. Wat hem in zulke mannen trekt? „Wat ben jij, mijn therapeut? Maar geen idee, eerlijk gezegd. Waarom speelde Charlie Chaplin steeds de kleine zwerver en Tati Monsieur Hulot? Dat vastgedraaide type man in crisis is mijn prototype, archetype, sjabloon.”
Hollywood lijkt Paynes type film steeds minder voor de bioscoop te maken. Wel voor streamers, maar dan moet je in de eerste tien minuten de kijkers bij de lurven pakken met een groot gebaar en de zaken zeker niet kalm opbouwen, zoals Payne graag doet. Hij blijft de bioscoop trouw, belooft hij. „Kijk, met George Clooney in de hoofdrol is het meteen: hoeveel geld wil je? Moet ik daarna Nebraska zo nodig in zwart-wit maken, dan is dat 3, 4 miljoen dollar budget minder. Ook prima, ik weet hoe een low-budgetfilm te maken.”
Wel beseft Payne dat hij een curiosum wordt in Hollywood, waar een ‘Indie’ nu als vingeroefening geldt richting het echte werk: ‘blockbusters’. Payne: „Valt je kleine film in de smaak, dan komt Marvel langs met een superheldenfilm. Keer daarna nog maar eens terug op aarde. Ik geloof dat Chloé Zhao (Nomadland) na haar Marvelfilm [het geflopte Eternals, red.] haar parachute wel vindt. Maar we moeten ophouden alleen de grote boze studio’s te verwijten dat ze cinema de nek omdraaien. Regisseurs spelen daarin ook een rol. Waarom maken wij in vredesnaam superheldenfilms?”
