Wat als het verhaal van Troje al die jaren door vrouwen was doorverteld?

De meeste verhalen en geschiedenissen worden doorverteld door mannen. Dankzij Homerus zit de oorlog om Troje in ons collectieve geheugen als een verhaal van helden die hun leven geven op het slagveld. Maar bekijk diezelfde oorlog nu eens vanuit het perspectief van een Trojaanse vrouw, die bij het uitbreken van de oorlog een dochter krijgt, zich jarenlang voedt aan haar liefde en kracht put uit haar kind. Als Troje na tien jaar wordt overmeesterd, wordt haar dochter meteen van haar afgenomen en voor haar ogen verkracht. Kun je dat markeren als het einde van een oorlog?

De theatermakers van Dood Paard onderwerpen Homerus’ Ilias aan een uiterst boeiende lezing: die van hun eigen moeders. Wat herinneren zij zich van het verhaal, wat zien zij voor zich als ze lezen over die bloederige oorlog? De makers gingen er tijdens het repetitieproces over in gesprek met hun moeders of stelden zich voor wat hun overleden moeders erover zouden zeggen. De Portugese theatermaker Tiago Rodrigues schreef op basis daarvan een intelligente tekst, waarin de Trojaanse Oorlog wordt verknoopt aan recente ontwikkelingen zoals de oorlog in Oekraïne.

Oekraïense gezinnen

Acteurs Tomer Pawlicki, Alesya Andrushevska, Manja Topper en Kuno Bakker zitten op een rij op de toneelvloer, terwijl ze gezamenlijk een groot vloerkleed haken, bij wijze van stil maar kleurrijk protest. In die sobere setting vertellen ze over en vanuit hun moeders. Pawlicki koos er bijvoorbeeld voor om de Ilias samen met zijn moeder te herlezen, vertelt hij. In die periode zag zij televisiebeelden van Oekraïense gezinnen die op treinstations afscheid van elkaar namen. Ze herkent daarin Andromache, die afscheid van haar man Hektor nam toen hij naar het slagveld ging (waar hij werd vermoord door Achilles). „Als de dingen nu nog steeds gebeuren zoals Homerus ze beschreef, wat heeft de mensheid dan gedaan de afgelopen drieduizend jaar?”

Dus besluit Pawlicki’s moeder om Andromache een repliek te geven, een woedende en liefdevolle hartenkreet waarin ze eist dat hij blijft: „Als ik bij jou hoor, hoor jij bij mij.” Zoiets zou Andromache best gezegd kunnen hebben, zegt Pawlicki. Waarschijnlijk deed ze dat ook, zegt zijn moeder, maar was de man die hun verhaal opschreef niet in haar geïnteresseerd.

Extra interessant is dat de moeders, die centraal staan in dit stuk, natuurlijk net zo goed door dat dominante mannelijke narratief beïnvloed zijn, en dat hun perspectieven bovendien weer zijn opgetekend door een mannelijke auteur. Door het eigen uitgangspunt hardop te bevragen en te problematiseren, vervalt Dood Paard nergens in eenduidige simplificaties.

Het leven van nu

De makers zoeken voortdurend het spanningsveld op tussen privé en politiek. Er ontvouwt zich een compleet nieuwe, veel rijkere visie op de Ilias, die even actueel als universeel is. Kassandra was bijvoorbeeld niet bijzonder omdat ze de toekomst kon voorspellen: dat kunnen velen. Kassandra had de moed zich uit te spreken, dát maakt haar bijzonder, en dat maakt iemand als Greta Thunberg óók een Kassandra. Kassandra probeert van het kwade weg te navigeren, in plaats van op conflict af te koersen. En om Helena zou de oorlog zijn begonnen? Een onrechtvaardige leugen: mannen zijn de oorlog begonnen, haar schoonheid gaf ze hooguit een alibi voor hun geweldsdrang.

Women in Troy is daarmee geen vrijblijvende denkoefening, maar een onderzoek naar het dominante mannelijk narratief – inclusief alle geweldsverheerlijking en de heldenstatus die oorlogsstrijders krijgen toegedicht. „Als het verhaal van Troje de afgelopen drieduizend jaar uitsluitend door vrouwen was doorverteld, zou er dan nu nog oorlog zijn?”