Het was de bedoeling van de Ierse regering om de positie van vrouwen vooruit te helpen. Niet voor niets hadden ze hun referendum over de achterhaalde grondwet, waarin bijvoorbeeld staat dat „moeders hun plichten thuis” moeten vervullen, op een symbolische dag als Internationale Vrouwendag georganiseerd. Maar het werd een mislukking, een meerderheid van de Ieren stemde tegen.
„We hebben gefaald de meerderheid van het volk te overtuigen van het nut van het referendum op zich”, zei premier (taoiseach, in het Iers) Leo Varadkar in een reactie. „Laat staan van de inhoud ervan.” Komend jaar zijn er verkiezingen in Ierland en dus is het aan een volgende regering om opnieuw naar het moderniseren van de wet te kijken, zei hij ook. Drie vragen over dit verlies.
1. Waar ging het referendum over?
De Ieren konden vorige week stemmen over twee voorstellen, beide bedoeld om ouderwetse taal en opvattingen uit de grondwet te verwijderen. Die grondwet stamt uit 1937 en kwam onder grote invloed van de katholieke kerk tot stand.
Eén voorstel ging over de positie van moeders. De tekst over de „plichten thuis” van moeders zou worden verbreed zodat de zorg voor het gezin niet langer alleen op moeders zou neerkomen, maar gezinsleden onderling verantwoordelijk voor elkaar zouden zijn. Dit voorstel werd met 73,9 procent van de stemmen verworpen.
De andere wijziging ging over het huwelijk, dat in de grondwet nog als enige mogelijke gezinsvorming staat omschreven. De regering wilde dit moderniseren en vervangen door „duurzame relaties”. Dit werd verworpen met 67 procent.
2. Waarom stemde bevolking tegen zo’n modernisering?
Omdat de voorgestelde wijzigingen te vaag waren en ministers de gevolgen van de nieuwe teksten niet goed konden uitleggen. Het gebruik van de term „duurzame relaties” was bedoeld om recht te doen aan de veelheid aan gezinsvormen tegenwoordig, bijvoorbeeld stellen die ongetrouwd samenwonen, gescheiden zijn, en die wel of geen kinderen samen opvoeden. Bij de rechter zou het gebrek aan een specifiekere definitie van de term problemen kunnen opleveren, zeiden deskundigen, bijvoorbeeld bij scheidingen of na overlijden.
De tekstwijziging over wie in een gezin zorg draagt voor elkaar wekte de indruk dat de overheid probeerde de eigen zorgtaak op inwoners af te schuiven, omdat de overheid volgens de tekst er alleen naar zou „streven” zulke onderlinge zorg te ondersteunen. Dat viel vooral verkeerd bij organisaties die opkomen voor gehandicapten of kinderen met een speciale zorgvraag. En Leo Varadkar zei in aanloop naar het referendum dat hij zorg „heel erg een gezinsverantwoordelijkheid” vond, wat het beeld versterkte dat de tekst bedoeld was als een overheid die zich wil terugtrekken.
3. De ouderwetse tekst blijft nu bestaan. Betekent dit dat Ieren minder vooruitstrevend zijn geworden?
Nee, het betekent vooral dat de regering weinig geïnspireerd campagne had gevoerd vóór de wijzigingen, analyseerden de meeste Ierse media na de uitslag. En het was te onduidelijk welke positieve gevolgen de aanpassingen voor inwoners zouden hebben. De campagne verliep heel anders dan voor de referenda in 2015 (openstelling huwelijk voor homokoppels) en in 2018 (abortus) waar de bevolking in beide gevallen wel progressief stemde. In die jaren lag de opkomst ook steeds boven de 60 procent, veel hoger dan nu (44 procent).
De uitslag laat wel zien, schreef bijvoorbeeld de Irish Independent maandag, dat de meeste politieke partijen weinig voeling hebben met hun achterban. Op één na waren namelijk alle partijen vóór de vernieuwingen, omdat ze de oude teksten seksistisch en achterhaald vonden. De oppositiepartijen steunden de regering, ook al hadden ze twijfels over de gekozen formuleringen van de alternatieve tekst. Ze hadden het idee dat ze moesten kiezen tussen de „goodies tegen de baddies”, schreef de krant, waarbij ze een stem tégen modernisering ingewikkeld vonden om uit te leggen.
Lees ook Verzet tegen abortus is een electoraal risico geworden
