N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
:format(webp)/s3/static.nrc.nl/bvhw/files/2022/09/web-1408ecostallen14.jpg)
Foto Sabine Grootendorst
Ze zijn er wel, maar je ziet ze niet. In Nederland leven ruim elf miljoen varkens, maar daar krijg je maar weinig van mee, vond fotograaf Sabine Grootendorst. Waar weilanden met grazende koeien nog wel worden gezien als typisch Hollands, genieten varkens als hokdieren veel minder zichtbaarheid. Tegelijkertijd leven in Nederland meer varkens dan runderen. Of neem de hond: de kleine twee miljoen blaffers in het land zie je overal in het straatbeeld. Maar het varken is nagenoeg onzichtbaar.
Precies dit hoge abstractiegehalte was voor Grootendorst aanleiding op zoek te gaan naar de Nederlandse varkens. Ze stelde zich ten doel álle varkensstallen in Nederland te fotograferen. Hoe en waar leven de varkens? Verspreid door het land of geconcentreerd in specifieke gebieden? Is hun aanwezigheid terug te zien in de omgeving? NRC tekende Grootendorsts ervaringen op en legde die naast haar foto’s en naast de cijfers.
Sabine Grootendorst
Miljoenen varkens
In Nederland woonden vorig jaar 11.456.831 varkens. Dit getal is een momentopname, want constant worden nieuwe biggetjes geboren en varkens naar de slacht gebracht. Het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) deelt varkens onder in grofweg drie categorieën: biggen, vleesvarkens en fokvarkens.
5.169.374 Biggen
Biggen wegen bij geboorte ongeveer anderhalve kilo. Ze blijven een kleine maand (zo’n 28 dagen) bij hun moeder en drinken haar melk. Daarna krijgen ze vast voedsel. Ze verblijven totdat ze ruim tien weken oud zijn met hun moeder in het zogeheten ‘vermeerderingsbedrijf’.
5.261.683 Vleesvarkens
Wanneer ze gemiddeld 25 kilo wegen, gaan de jonge varkens naar een vleesvarkensbedrijf. Daar worden ze op gewicht gebracht voor de slacht. Een vleesvarken weegt zo’n 125 kilo en is ongeveer een half jaar oud als hij naar de slacht gaat.
1.025.774 Fokvarkens
Tot de fokvarkens behoren ook de zeugen, die worden gehouden om jonge biggen te werpen en te zogen op het vermeerderingsbedrijf. Een zeug is na ongeveer acht maanden geslachtsrijp. Na een succesvolle inseminatie is ze 115 dagen zwanger. Dat is precies drie maanden, drie weken en drie dagen. Ze is dus ongeveer een jaar oud wanneer ze voor het eerst werpt. Per worp krijgt een zeug gemiddeld 16,5 biggen. Vervolgens heeft een zeug gemiddeld 5,6 worpen. Een zeug heeft daarnaast gemiddeld 2,3 ‘productiejaren’: ze is ongeveer drie jaar oud als zijzelf naar de slacht gaat.
Duizenden stallen
Van de buitenkant lijken varkenstallen vaak op elkaar, merkte Grootendorst: veelal langwerpige, lage gebouwen met weinig of geen ramen. Buiten bevinden zich vaalgele voersilo’s en luchtwassers. Langs de kant van de weg staan de kadavertonnen, waar destructiebedrijf Rendac ze gemakkelijk kan leeghalen.
De omgeving van de stallen is weids en verstild. Er is weinig activiteit. Je kunt als voorbijganger ook niet zomaar een varkensstal in lopen. Met goede reden: veehouders hebben te maken met strikte regels omtrent milieu, hygiëne en volksgezondheid. Grootendorst ging daarom langs bij enkele zogeheten ‘zichtstallen’, waar bezoekers in een speciale ruimte naar de varkens kunnen kijken. Hier kon ze toch enkele varkens in levenden lijve zien.
Aantal varkensbedrijven neemt af
Steeds minder bedrijven, steeds minder varkens
Het aantal varkensbedrijven in Nederland daalt al jaren. Zo waren er in 2011 nog 6.525. In 2021 stond de teller op 3.405. Dat is bijna een halvering. De daling heeft verschillende oorzaken: de overheid moedigt veehouders aan om te stoppen, met speciale stoppers-, sanerings- en uitkoopregelingen. Zo maakten 278 varkenshouders gebruik van de Subsidieregeling sanering varkenshouderijen (Srv), bleek vorig jaar. De daling heeft ook te maken met natuurlijk verloop: een deel van de stoppers bestaat uit boeren die richting pensioengerechtigde leeftijd gaan en geen opvolger hebben.
Als het aantal bedrijven zo snel is afgenomen, is dan ook het aantal varkens afgenomen? Ja: in 2011 leefden op het betreffende peilmoment 12,4 miljoen varkens in Nederland, in 2021 nog 11,4. Dat is een afname van 8 procent in tien jaar tijd.
Meer varkens per bedrijf
Aangezien het aantal bedrijven sneller afneemt dan het aantal varkens, stijgt het gemiddeld aantal varkens per bedrijf. Van gemiddeld 1.905 per bedrijf in 2011, naar 3.363 in 2021.
Waar wonen de varkens?
Grootendorst besloot eerst de gebieden met de meeste varkens te fotograferen. De varkenspopulatie in Nederland is niet gelijkmatig verdeeld over het land.
Meeste varkens in Noord-Brabant
In de provincies Noord-Brabant (5,4 miljoen), Gelderland en Limburg (beide rond de 1,8 miljoen) woonden vorig jaar de meeste varkens, gevolgd door Overijssel (1,5 miljoen). Noord-Holland heeft de kleinste populatie: een kleine 23.000.
Varkenshoofdstad
Venray telde vorig jaar de meeste varkens: 581.885. De gemeente Sint Anthonis had vorig jaar de meeste varkens per inwoner: 37 varkens per één inwoner. Met ingang van dit jaar is Sint Anthonis opgegaan in Land van Cuijk. Deze nieuwe gemeente is op basis van de cijfers over 2021 de ‘varkenshoofdstad’ van Nederland: er wonen zo’n 700.000 varkens, meer dan het aantal inwoners van Rotterdam.
Het gebied met de meeste varkens is de Peel, op de grens van Noord-Brabant en Limburg. Daar woonden vorig jaar 3,6 miljoen varkens, grofweg de bevolking van Berlijn. Ook in deze gebieden met een hoge varkensdichtheid kon Grootendorst soms dagen rondrijden zonder een levend varken te zien. Ze rook ze wel en hoorde ze soms ook, maar zag ze niet.
Met de ambitie om alle varkensbedrijven (inmiddels zijn het er, volgens de voorlopige cijfers van dit jaar, 3.275) te fotograferen, is Grootendorst een eind op weg. De teller staat op ongeveer achthonderd.
foto’s Sabine Grootendorst
Fotografie Sabine Grootendorst
Tekst Laura Klompenhouwer
Animaties Emmelien Stavast
Techniek Tim Hoogendijk, Koen Smeets, Sanne van Griensven
