Vraag is: komt er überhaupt nog wel een Landbouwakkoord?

De kans neemt toe dat het Landbouwakkoord mislukt. En dat komt niet alleen omdat minister van Landbouw Piet Adema (CU) er met de boerenbelangenorganisaties niet uitkomt. Ook met andere partijen zit hij niet op één lijn over hoe de landbouw in Nederland duurzamer zou moeten worden, om zo de stikstofimpasse te doorbreken. Dit zeggen ingewijden die deelnemen aan de gesprekken over het akkoord. Ook blijkt het uit stukken die NRC heeft ingezien. Als het Landbouwakkoord flopt, komt de stikstofaanpak van het Rijk nog verder onder druk te staan.

Het Landbouwakkoord gaat over hoe de agrarische sector in Nederland zou kunnen voldoen aan strenge normen voor stikstofuitstoot en water- en bodemkwaliteit. Dat is nodig om juridische belemmeringen weg te nemen voor onder meer woningbouw en de aanleg van infrastructuur. Half mei wordt een eerste versie van het akkoord gepubliceerd. Betrokken partijen kunnen daar dan weer op reageren, zodat het stuk eventueel nog op kleine punten aangepast kan worden voordat het definitief getekend wordt.

Sinds eind vorig jaar voert Adema gesprekken met boerenbelangenorganisaties, natuurclubs, supermarkten, banken, voedselverwerkers en lagere overheden over de toekomst van de landbouw. Eigenlijk had er in maart al een akkoord moeten zijn, maar de gesprekken verlopen stroef. De deadline is meerdere keren verschoven.

Inmiddels is het de vraag of er überhaupt nog een akkoord komt. Ook binnen het ministerie van Landbouw groeit de twijfel daarover. „Op een zeker moment zal de ‘hoofdtafel’ [het overleg van de belangrijkste partijen] de balans opmaken of er voldoende draagvlak bestaat om tot een breed gedragen Landbouwakkoord te komen”, staat in stukken van het ministerie. En, zeggen meerdere bronnen, tijdens een recent overleg heeft minister Adema zelf ook gezegd dat hij twijfelt of er überhaupt een Landbouwakkoord wordt gesloten.

De rol van banken

Adema bevestigt dit. „Het is voor mij niet vanzelfsprekend dat er straks een akkoord ligt”, zegt hij. „Van sommige partijen verwacht ik echt meer beweging.” Op wie Adema doelt, wil hij niet toelichten. Wat er precies gebeurt als er uiteindelijk helemaal geen akkoord wordt gesloten, is nog onduidelijk. In ieder geval zullen verschillende bouwprojecten dan opnieuw vertraging oplopen.

Een belangrijk twistpunt is de rol van banken in de landbouwtransitie. De Tweede Kamer heeft Adema gevraagd te onderzoeken hoe banken een bijdrage kunnen leveren aan een duurzamere landbouw. Volgens kabinetsadviseur Johan Remkes moeten banken 10 procent van hun leningen aan boeren kwijtschelden, zei hij eind vorig jaar. Dit zou voor de Rabobank – de ‘boerenleenbank’, die zo’n 35 miljard euro aan leningen bij boeren heeft uitstaan – betekenen dat ze zo’n 3,5 miljard euro aan leningen kwijtscheldt.

De Rabobank is dit niet van plan, zei ze afgelopen zomer al tegen NRC. Twee weken geleden herhaalde de bank deze boodschap in Het Financieele Dagblad. „Als je leent, betaal je terug”, zei de dit jaar aangetreden topman Stefaan Decraene. „We gaan uw hypotheek toch ook niet kwijtschelden?”

Minister Adema reageert getergd op deze uitspraken. „De houding van de bank […] irriteert mij”, zegt hij tegen NRC. „Zij leggen de bal nu eenzijdig bij de boeren en de overheid. Juist van een bank die de grootste is in de agrarische sector, had ik een andere houding verwacht.”

Juist van een bank die de grootste is in de agrarische sector, had ik een andere houding verwacht

Dat de Rabobank zich niet meewerkend opstelt, brengt Adema in een lastige situatie. De minister zei een half jaar geleden dat banken die geen bijdrage willen leveren aan het Landbouwakkoord gedwongen kunnen worden dit toch te doen. Maar dit blijkt veel lastiger dan gedacht. Al een half jaar onderzoeken de ministeries van Landbouw en van Financiën of ze deze bijdrage juridisch kunnen afdwingen, maar een oplossing is nog steeds niet gevonden, bevestigt de woordvoerder van Adema.

De woordvoerder van Adema benadrukt dat de bijdrage van banken niet uitsluitend bestaat uit het kwijtschelden van leningen, maar dat „niet-vrijblijvende afspraken” ook kunnen gaan over bijvoorbeeld een duurzaamheidsfonds voor boeren die willen overstappen op duurzamere landbouw, of leningen met een aflossingsvrije periode of rentekorting.

Ook wil Adema dat supermarkten en voedselverwerkers de boeren beter betalen voor hun producten, en dat deze standaard een keurmerk krijgen dat aangeeft dat de producten op duurzame wijze zijn geproduceerd. Voor producten die naar het buitenland worden geëxporteerd ligt dit moeilijker, omdat het met buitenlandse partijen lastiger is afspraken te maken hierover. De Nederlandse voedselbedrijven denken zo’n vijf tot acht jaar nodig te hebben om tot dit soort afspraken te komen. Voor die periode willen ze een subsidie van het Rijk. Adema’s woordvoerder bevestigt dit „voorstel”, maar wil op de details niet ingaan.

Lees ook: Landbouwakkoord komt maar niet dichterbij

Verschillende plooien

Met de boerenorganisaties zijn er verder nog verschillende plooien die gladgestreken moeten worden. Zo wil Adema dat er een norm komt die een maximaal aantal dieren per hectare vastlegt. Door zogenoemde extensivering neemt de stikstofuitstoot af en verbetert de waterkwaliteit. Hoe hoog of laag die norm is, wil Adema niet zeggen.

Zijn voorganger Henk Staghouwer (CU), die eind vorig jaar opstapte omdat hij zichzelf niet „de juiste figuur” vond om de overgang naar een duurzamere landbouw te leiden, schreef in ongepubliceerde ministeriestukken dat in 2027 een norm moet gelden van 3,5 koeien per hectare. Vijf jaar later moet het aantal dieren nog verder terug: naar 2,1 stuks vee per hectare. Als Adema ook met deze norm rekent, heeft dit een forse impact op de agrarische sector. In delen van Brabant, Limburg en in de regio Twente houden boeren 6 stuks vee per hectare.

Landbouworganisaties verzetten zich fel tegen een dergelijke dierennorm. Het is „gedwongen veestapelkrimp”, zegt een ingewijde die bij de onderhandelingsgesprekken betrokken is. Boeren in intensieveveeteeltgebieden kunnen hierdoor veel minder dieren houden of moeten voor tonnen hectares land bij kopen, volgens de ingewijde.

De afgelopen maanden trokken drie partijen zich terug uit de gesprekken met Adema. Vorige week stapte Henk Bleker namens de Nederlandse Melkveehouders Vakbond op. Al deed hij dat waarschijnlijk vooral voor de bühne: de belangrijkste gesprekken met de minister waren al achter de rug. Bleker sluit niet uit te tekenen als het akkoord hem bevalt.