Vooral de Amerikaanse wapenfabrikanten profiteren van de oorlog in Oekraïne

Kort nadat Rusland de eerste raketten had afgevuurd op Oekraïne, schoten de beurskoersen van ’s werelds grootste wapenfabrikanten omhoog. De een z’n oorlog is de ander z’n verdienmodel.

En ironisch genoeg maakt de oorlog die de Russische president Vladimir Poetin in zijn buurland voert juist de wapenindustrie in de Verenigde Staten nog sterker, verwachten deskundigen. Rusland verbruikt zo veel wapens en munitie in Oekraïne dat de Russische industrie de komende tijd vooral voor eigen gebruik moet produceren. Daarvan profiteert met name de Amerikaanse wapenexport: de VS hebben een mondiaal marktaandeel van 54 procent en de vijf grootste defensieconcerns ter wereld zijn Amerikaans.

De Amerikanen – en enkele Europese fabrikanten – krijgen niet alleen een groter deel van de markt, de taart zelf wordt ook een stuk groter. Geschrokken door de Russische agressie reserveren veel landen in Europa miljarden euro’s extra voor defensie.

Koploper is Duitsland. Bondskanselier Olaf Scholz stelt een fonds in met 100 miljard euro voor militaire zaken. Dat is het dubbele van de reguliere Duitse defensiebegroting. En op dit moment wordt in het Amerikaanse Congres onderhandeld over een defensiebudget van 782 miljard dollar (5,6 procent meer dan het afgelopen boekjaar). Pakweg 200 miljard is voor salarissen, de rest gaat naar nieuw materieel (en onderhoud).

Defensieve systemen

Welke wapens gaan zij de komende tijd aanschaffen? En waar?

Op korte termijn, zeggen deskundigen, zijn luchtdoelraketten en antitanksystemen populair. De Europese landen die Oekraïne nu zulke defensieve systemen leveren, zullen die zelf snel willen vervangen. Dat kan in elk geval bij het Amerikaanse Lockheed Martin, met een defensiegerelateerde omzet van 58,2 miljard dollar (2020) ’s werelds grootste wapenfabrikant. En bij de nummer twee, Raytheon Technologies (omzet: 64 miljard dollar).

„De wapenfabrikanten profiteren enorm van deze oorlog”, zegt Danny Pronk, militair analist van instituut Clingendael. „Op korte en lange termijn. Ik verwacht dat de NAVO-landen flink wat nieuwe luchtdoelraketten en antitanksystemen zullen bestellen.” Daarvoor zijn ook het Franse Thales (omzet, ter vergelijking in dollar: 9,1 miljard) en BAE Systems (24 miljard dollar) in het Verenigd Koninkrijk in de markt.

Pronk verwacht dat de westerse wapenfabrikanten de komende jaren minder concurrentie hebben van de Russische defensie-industrie. Die zal de komende jaren vooral voor de eigen krijgsmacht moeten produceren, onder meer door de vermoedelijk grote materiële verliezen in Oekraïne.

Pronk: „Het Russische leger heeft tanks en pantservoertuigen moeten achterlaten in Oekraïne. Bovendien hebben de Russen vooral in het begin van de oorlog veel precisie-geleide munitie gebruikt.”

Die ‘slimme’ bommen en verloren tanks en voertuigen zal Rusland willen vervangen. Nu is de Russische wapenindustrie veel kleiner dan de Amerikaanse – het marktaandeel van Rusland is 5 procent. Bovendien zijn de fabrieken er relatief oud. Dat biedt volgens Pronk weinig ruimte voor productie voor eigen gebruik én export.

De sancties tegen Rusland raken de wapenindustrie hard. Zo staat de militair-technologische holding Rostec, die 60 procent van de Russische defensie-industrie omvat, op de sanctielijst. Dat geldt ook voor Rostec-topman Sergej Tsjemezov. De oligarch kent president Poetin al vanaf hun gezamenlijke tijd in Oost-Duitsland, in de jaren tachtig. Woensdag meldde de Spaanse politie dat Chemezovs superjacht in beslag is genomen in Barcelona.

Onduidelijk is wat de sancties betekenen voor de grote defensie-order van India bij de Russische fabrikant Almaz-Antey. India, jarenlang een grote klant van de Russische wapensector, betaalt 5 miljard dollar voor vijf eenheden van het geavanceerde luchtverdedigingssysteem S-400. Die zouden nu moeten worden geleverd.

Lees ook: Deze wapens spelen een hoofdrol bij de oorlog in Oekraïne

Ook Turkije bestelde deze S-400-systemen, tot woede van de VS. NAVO-lid Turkije werd daarop uitgesloten van deelname aan het F-35-project. De straaljager van Lockheed Martin en partners is volgens analist Pronk een van de weinige gevechtsvliegtuigen die op kan tegen het Russische radarsysteem.

Mede daardoor staat de F-35 hoog op het verlanglijstje van veel westerse landen. Maandag werd bekend dat Duitsland 35 straaljagers van het type wil kopen. Die kosten ruim 100 miljoen dollar per stuk. Vorig jaar bestelden Finland en Zwitserland al F-35’s; in 2020 deden Italië, VK, Nederland, Noorwegen en Denemarken hetzelfde. Nederland heeft achttien F-35’s in gebruik.

Bloeiende aandelen

Bij wie gaan westerse landen hun miljarden besteden?

De stijgers op de beurs geven een indicatie. Terwijl de wereldeconomie in mineur raakte door de oorlog in Oekraïne, torenhoge prijzen voor energie en grondstoffen, de inflatie en de nasleep van de coronacrisis, bloeiden de aandelen op van wapenfabrikanten in de VS, Europa en China.

Zo is het aandeel Lockheed Martin nu ongeveer een derde meer waard dan begin dit jaar. Ook Raytheon Technologies, producent van onder meer de luchtafweersystemen Patriot en Stinger, bommenwerperfabrikant Northrop Grumman en tankbouwer General Dynamics stegen.

De koers van Boeing daalde wel. De vliegtuigbouwer haalt weliswaar 40 procent van zijn omzet met militaire toestellen, maar beleggers kijken meer naar de problemen in de burgerluchtvaart. Dat geldt ook voor het pan-Europese concern Airbus, niet alleen bouwer van populaire passagiersvliegtuigen, maar ook groot in (militaire) helikopters.

Maar over het algemeen stegen ook in Europa de beurskoersen van wapenfabrikanten. Neem het Italiaanse Leonardo. Deze producent van onder meer gevechtsvliegtuigen, helikopters en communicatiesystemen presenteerde vorige week sterk verbeterde jaarcijfers, en een optimistische prognose. Op een omzet van 14,1 miljard euro werd 587 miljoen euro winst geboekt, een toename met 142 procent. De oorlog in Oekraïne is goed voor de zaken, stelde bestuursvoorzitter Alessandro Profumo. „Ik weet zeker dat deze tragische gebeurtenis in Europa zal leiden tot […] meer bestedingen op het gebied van defensie”, zei hij in een toelichting op de jaarcijfers. Die dag steeg de koers van Leonardo in Milaan met 12 procent.

Al in januari schetsten Profumo’s Amerikaanse collega’s van Lockheed Martin en Raytheon vergelijkbare vooruitzichten. James Taiclet, topman van Lockheed Martin, sprak over de „grote machtsstrijd” tussen China, Rusland en de VS. „Die belooft meer business voor het bedrijf.”

Productielijnen vol

En het ging al niet slecht in de internationale wapenindustrie, zegt onderzoeker Pieter Wezeman van Sipri, het Stockholm International Peace Institute. „De productielijnen zaten al redelijk vol. De wereldproductie herstelt zich snel van Covid-19.”

Het instituut brengt al vijftig jaar de internationale wapenindustrie in beeld. Maandag presenteerden Wezeman en collega’s hun jaarlijkse rapport Trends in international arms transfer.

Sinds de aanslagen van 9/11 stijgt de verkoop van wapenfabrikanten en militaire dienstverleners vrijwel onafgebroken. Alleen tijdens de kredietcrisis kenden de bestedingen een dip, tussen 2008 en 2011. Ging in de wereldwijde wapenhandel in 2000 nog 300 miljard dollar om, nu is dat volgens Sipri rond 550 miljard.

„De hoge import van Europa, Oost-Azië, Oceanië en het Midden-Oosten leidt tot een zorgwekkende wapenopbouw”, zegt Wezeman. Europa was de regio die de afgelopen vijf jaar de meeste wapens importeerde, aldus Sipri. „De ernstige verslechtering van de betrekkingen tussen de meeste Europese staten en Rusland was een belangrijk motor voor de groei van de Europese wapeninvoer.”

In de voorbije vijf jaar nam vooral de Amerikaanse en Franse export toe, aldus Sipri. Het instituut werkt met perioden van vijf jaar en niet met vergelijkingen van jaar op jaar om het effect van eenmalige grote orders (straaljagers bijvoorbeeld) te ondervangen.

Lees ook: Soldaat worden? Bij de McDonald’s verdien je beter

Hoe snel de wapenindustrie nu kan profiteren van verhoogde spanningen in onder meer Oost-Europa en Oost-Azië (Taiwan, Zuid-Chinese Zee) is onduidelijk, zegt Wezeman. „Lockheed Martin meldde in januari dat het bedrijf nog steeds last heeft van logistieke problemen door de coronacrisis. De oorlog in Oekraïne en de sancties tegen Rusland kunnen ook tot productieproblemen leiden. Rusland is een belangrijke leverancier van grondstoffen. Het aanbod daalt, de kosten zullen stijgen.”

Cyberdomein

Frank Slijper, die al jaren de wapenindustrie volgt voor de Nederlandse vredesbeweging PAX, verwacht niet dat één specifiek product de wapenverkopen zal domineren. „Het is vooral én-én. En meer landmacht, en meer luchtmacht, en het cyberdomein, en special forces.”

Hij bestrijdt het idee dat nu alleen belangstelling bestaat voor zwaar materieel als vliegtuigen en tanks. Dat is misschien nuttig voor een ‘traditionele’ oorlog ter verdediging van het eigen grondgebied, maar volgens Slijper wil de krijgsmacht ook blijven investeren in lichter materieel voor overzeese missies.

Slijper maakt zich zorgen over de toenemende bewapening. „Ik ga niet mee in het idee dat we geen partij zouden zijn voor Rusland. Ik heb niet de indruk dat wij ons militaire kunnen ernstig hebben verwaarloosd. Europa moet wel serieuzer werk maken van samenwerking.”

Hij waarschuwt voor de macht van de grote conglomeraten in de wapenindustrie, met name in de VS. „De consolidatie in de Amerikaanse wapenindustrie begon direct na de Koude Oorlog en is daarna niet meer gestopt.” Alle fusies en overnames hebben de Amerikaanse defensie-industrie gevormd tot een immens machtsblok, met veel invloed in Washington DC. Volgens onderzoek van een Amerikaanse denktank besteedden de vijf grootste wapenfabrikanten in 2020 voor 60 miljoen dollar aan lobbywerk. Zo probeerden ze voor elkaar te krijgen dat de Amerikaanse regering wapenleveranties aan ‘politiek gevoelige’ klanten zou goedkeuren. Patriots voor Taiwan, raketten voor Chili, straaljagers voor Jordanië.

Maar de tijd van ongebreidelde machtsconcentratie in de Amerikaanse defensie-industrie is misschien voorbij. De Amerikaanse toezichthouder, de Federal Trade Commission (FTC), nam vorige maand een bijzonder besluit: hij blokkeerde de miljardenkoop van het bedrijf Aerojet Rocketdyne. Lockheed Martin wilde 4,4 miljard dollar betalen voor deze fabrikant van raketmotoren, de laatste grote onafhankelijke leverancier. Die koop zou volgens de FTC leiden tot een „onacceptabele consolidatie op de markt voor cruciale nationale veiligheid”.

Frank Slijper van PAX waarschuwt voor nog een risico van de huidige toestand in de defensiesector. Nu de NAVO-lidstaten in allerijl wapens en munitie naar Oekraïne verschepen, dreigt het zicht op het materieel te vertroebelen. Waar blijven de honderd scherpschuttersgeweren die Nederland doneerde? De duizend antitankwapens van Duitsland? De vijfduizend machinegeweren die België naar Oekraïne stuurde? Al jaren pleit de vredesbeweging voor meer controle op de internationale wapenhandel. Die is belangrijker dan ooit, aldus Slijper. „Zeker nu de sluizen opengaan en de wapenhandel alleen maar zal groeien.”