Vluchten uit het bezette Cherson: ‘het is er echt net Orwells 1984 ’

Cherson was de eerste grote oorlogsbuit van Rusland, maar misschien niet meer voor lang: als de Oekraïense berichten kloppen, kruipt de frontlinie elke dag een stukje dichter naar de zuidelijke havenstad toe. Maar de dorpjes die de afgelopen weken bevrijd zijn, zijn voor „90 procent” verwoest, zegt de Oekraïense gouverneur van de regio Cherson. Het doet de bevolking die verlangt naar bevrijding ook vrezen voor een ‘tweede Marioepol’, de volledige verwoesting van de kuststad na wekenlange gevechten. De inwoners staan voor de keuze: vertrekken, of niet?

Oekraïners die weg willen, hebben grofweg de keuze uit twee routes: via de Krim en Rusland naar Georgië of Letland. Of langs het front, naar Zaporizja of Kryvy Rih. Hoeveel er precies vertrokken zijn is niet bekend, naar schatting heeft meer dan de helft van 1 miljoen inwoners van de bezette regio het gebied al verlaten.

De gevaarlijkste maar meest betaalbare route loopt via Vasylivka naar Zaporizja. Daar moet je langs de Russische troepen, door ‘niemandsland’, naar het vrije Oekraïne.

Anatoli vertrok op 19 juli met zijn vrouw, twee dochters (17 en 12) en hun hond met de auto uit Cherson. Al in de eerste dagen van de oorlog werd zijn bedrijf geplunderd door Russische soldaten. Hij verkocht auto’s en zijn dealership werd door de Russen ingenomen. Even later reden de bezetters in diezelfde auto’s door de stad, met geschilderde witte letters ‘Z’ op de zijkanten. Anatoli deelde foto’s van de auto’s in zijn salon en later op straat, en van zijn kantoor waar alle ramen uit zijn geschoten en binnen alles kort en klein is geslagen.

„In Cherson is een parallelle wereld ontstaan, als in Orwells 1984,” zegt Anatoli. Met zijn gezin sloot hij zich bij Vasylivka als 426ste aan in de rij voor de overgang. „Langs de weg ligt overal vuilnis. Je kan niet van de weg af want daar liggen mijnen dus moet iedereen daar zijn behoefte doen.” In die rij zijn volgens Oekraïense media al meerdere mensen overleden, vooral ouderen die in de hitte bezweken. Ook zijn er burgers beschoten.

Lees ook: ‘Geef ons nog meer wapens en wij klaren de klus’, klinkt het vanuit de loopgraven in Oekraïne

Autopapieren ingenomen

Vijf dagen lang moesten ze wachten. Toen ze uiteindelijk bij het eerste checkpoint kwamen, werden hun paspoorten en autopapieren ingenomen ter controle. De paspoorten kregen ze terug, de autopapieren niet, zegt Anatoli. „Toen ik ernaar vroeg, zeiden ze dat ze die wel gegeven hadden.” Zijn gezin werd bedreigd. „‘Nu moeten jullie gaan, anders gaan we schieten!’” Op het laatste moment mochten ze toch naar Zaporizja. Toen Anatoli wegreed „begonnen de Russen een aanval”. Zijn vrouw en dochters huilden. Even later zag hij de Oekraïense vlag, „ik keek op de klok, 22.40 uur.” Een uur nadat hij dacht dat het zijn laatste zou zijn, stond hij in vrij Oekraïne. „Vanaf toen werd alles beter. Ik denk nu dat ze ons gewoon bang wilden maken.”

De tweede route is naar het zuiden: Nadiia (17) komt uit een dorpje ten zuiden van Cherson aan de Dnjepr. „We hoorden elke dag explosies. Zelfs een inslag in Mikolajiv kun je daar horen, vertelt ze. „Het wordt in Cherson steeds gevaarlijker omdat het Oekraïense leger de stad komt redden. Het maakt de Russen nogal boos, ze worden steeds onbeschofter”, zeg Nadiia. Ze besloot te vertrekken. Haar moeder had genoeg geld voor één kaartje op en bus naar Europa. Dat kostte 440 dollar. Nadiia mocht gaan en reisde met twee mannelijke vrienden van 22 en 25 jaar oud. Bij aankomst op de Krim werden de mannen uit de bus gehaald en zes uur lang ondervraagd door Russische veiligheidsdiensten. Uiteindelijk mocht de hele bus door. Via de Krim, langs Moskou en Letland, reisde ze in vier dagen tijd naar Polen.

Alexandra Zima (21) werd eind juni gebeld door een vriend dat hij die nacht om 04.00 uur met zijn auto naar de Krim zou gaan rijden.

We moesten ons dankbaar tonen voor de ‘bevrijding’

Alexandra Zima gevlucht uit Cherson

Het eerste Russische checkpoint was bij de Antonivskybrug, vertelt ze. Daar werden hun paspoorten bekeken, hun telefoons. „We hebben ze wat sigaretten gegeven, toen mochten we door,” zegt Alexandra. „Daarna werd het heel eng, we zagen kapotgeschoten gebouwen, uitgebrand militair materieel. Het voelde alsof dit het eind was van alles.” Onderweg volgden zeventien checkpoints waar Russen en Tsjetsjenen („die praten met een heel zwaar accent”) telkens opnieuw hun elektronica en papieren wilden controleren. Bij de grens werden ze ondervraagd. „Alles wilden ze weten, wie mijn familieleden waren, of ik mensen bij het leger ken. Ik begreep dat het de [geheime dienst] FSB was.”

Terwijl Alexandra stond te wachten zag ze hoe twee Oekraïense jongens door soldaten in elkaar geslagen werden. Bij een van hen werd een Oekraïense vlag in de telefoon gevonden. „De Russen probeerden ons uit de tent de lokken. Toen moesten we zeggen dat we zo dankbaar waren dat ze ons bevrijd hadden”, zegt Alexandra. Na een uur of zes mocht ze doorrijden. Ze reed in totaal in een week naar Georgië en door naar Turkije, waar ze een vliegtuig naar Duitsland pakte, waar ze nu is ondergebracht als vluchteling.

Wie niet vertrekt uit Cherson moet dekking zoeken. De havenstad ten noorden van de Krim en aan de rivier de Dnjepr, werd direct na het begin van de oorlog ingenomen. Sindsdien verschijnen er dagelijks bericht van plunderingen, intimidatie, repressie. Ook zijn zo’n 600 arrestaties en verdwijningen gemeld, zoals die van burgemeester Ihor Kolychajev, die eind juni in een busje werd gezet en van wie sindsdien niets meer is vernomen.

Op sociale media gaat een flyer rond met adviezen, waaronder het inrichten van een schuilkelder, en de aanschaf van een powerbank, genoeg water en eten. „Wij hebben eten en drinken voor een week”, zegt inwoner Bogdan (45). Met zijn tienerzoon woont hij in de buurt van het centrum. „Er is geen bommenkelder in onze buurt, die zijn allemaal bezet door de Russen. Ze zijn bang om gedood te worden door raketten.”

Boerenmarkt

De bewoners van Cherson gaan eigenlijk alleen overdag naar buiten en alleen als het echt moet – bijvoorbeeld om eten te kopen op de boerenmarkt. Dat is de enige plek waar betaalbaar eten in overvloed is omdat de oogst niet geëxporteerd kan worden, vertellen bewoners.

In de stad kun je staande gehouden worden door Russische soldaten, waarna je telefoon en je lijf gecontroleerd kunnen worden op patriottische symbolen en tatoeages. „Mijn zoon raakt in paniek als hij die voertuigen met het symbool Z ziet,” legt Bogdan uit via een berichtenapp. Zelf hoefde hij zich nog niet uit te kleden voor de bezetter, maar hij zegt het proces op straat te hebben gezien.

„Rusland is hier voor altijd!” staat op reclameborden in de bezette Oekraïense stad. Onder de woorden staat een foto van een blond meisje in een veld met witte bloemetjes en de Russische vlag. „Die posters hangen nu overal” zegt Bogdan.