Virgil van Dijk kijkt alléén naar de bal – waar het tegen Frankrijk precies fout ging bij het Nederlands elftal

Met enkele uren vertraging en stof voor overpeinzingen, reisde bondscoach Ronald Koeman zaterdag van Parijs naar Zeist. Een 4-0 nederlaag bij de vicewereldkampioen is het precaire startpunt van zijn tweede periode. Maandag in Rotterdam, hoopt het Nederlands elftal op beterschap in het tweede EK-kwalificatieduel tegen Gibraltar. Maar ook een ruime zege op de voetbaldreumes zal de zorgen van vrijdag niet snel wegnemen. Vier lessen uit Parijs, na de sof tegen Frankrijk.

Te weinig topspelers in de selectie

Na ruim anderhalve minuut passt rechtsbuiten Steven Berghuis naar Marten de Roon. De middenvelder krijgt geen controle over de bal, die met een kort tikje toch richting teamgenoot Kenneth Taylor gaat. De Ajax-middenvelder lijkt verrast door een felle tackle van Antoine Griezmann schuin vanuit zijn rug, waardoor Frankrijk in balbezit komt en op een gevaarlijke plek ineens een aanval kan opzetten. Zeven seconden na de balverovering, maakt Griezmann via een combinatie 1-0.

Het is de opmaat naar een sportief catastrofale avond voor Oranje. Met zichtbare frustratie herhaalt Koeman dat je op die plek, een meter of 35 van het eigen doel, geen balverlies kan lijden. Een onderdeel waar volgens hem veel aandacht voor is geweest in de trainingen.

Een door een VI-analist opgemerkt detail is dat Taylor, net voor Griezmann de tackle inzet, weinig overzicht kan hebben over de situatie omdat hij niet om zich heen kijkt waar tegenstanders zich bevinden. Het illustreert het klasseverschil met de speler die hij vervangt, spelverdeler Frenkie de Jong, die ontbreekt vanwege een hamstringblessure. Eén van zijn kwaliteiten is het constant scannen van het spel, waardoor hij precies weet hoe hij zich moet positioneren.

Het is in een notendop een van de vele tekortkomingen vrijdagavond. De Jong – cruciaal als verbindingsspeler tussen de linies – laat zich eigenlijk niet vervangen. Taylor wordt in zijn eerste interland als basisspeler al na een half uur en bij 3-0 achter gewisseld.

Hij is niet de enige die het moeilijk heeft. De lichtvoetige Berghuis lijkt voor duels tegen toplanden tekort te komen. Dat komt het best naar voren als hij na tien minuten in kansrijke positie eenvoudig van de bal wordt gezet door de fysiek sterke verdediger Theo Hernandez. Met name voor de positie van rechtsbuiten is de spoeling dun, daarom begint Berghuis.

Lees ook dit artikel van december vorig jaar, tijdens het WK in Qatar: Hoe Frenkie de Jong kijkt

Zes beoogde basisspelers ontbraken door blessures en een buikgriepvirus, waardoor de voorbereiding rommelig verliep met spelers die allerijl vertrokken en kwamen. Koeman wil dit niet als „excuus gebruiken”. Maar hij had niet verwacht dat het verschil met Frankrijk zo groot zou zijn. Zo wordt hij in de eerste week van zijn terugkeer direct ondubbelzinnig geconfronteerd met het gebrek aan een kwalitatief brede selectie.

Zijn de bepalende spelers over hun top?

Virgil van Dijk heeft zijn ogen alléén op de bal gericht, als Frankrijk na een verovering door Griezmann oprukt via Kolo Muani. De Franse spits wordt ingesloten door De Roon en Lutsharel Geertruida, maar weet mee te geven op Kylian Mbappé, links van hem.

Van Dijk observeert, vanuit zijn sturende positie achterin. Maar wat hij niet ziet, is dat Griezmann met zijn knalroze coupe op zo’n tien meter afstand volledig vrij opduikt in een van de gevaarlijkste zones op het veld.

Pas wanneer Mbappé op Griezmann passt, draait Van Dijk naar de aanstormende Griezmann. Het is dan al te laat, Van Dijk stapt nog half richting Griezmann, maar die schiet in vrije positie onberispelijk binnen. Wat het moment laat zien, is dat Van Dijk, aanvoerder en leider van de verdediging, het overzicht na nog geen twee minuten voetbal kwijt is.

Twintig minuten later gaat hij ook niet vrijuit. Bij een pass in de diepte op Mbappé, staat Van Dijk aan de verkeerde kant én op zo’n drie meter afstand te dekken bij tussenstation Muani, die de bal met een minimale touch doorspeelt op Mbappé, die 3-0 maakt. Wat als Van Dijk wél dicht op de huid van Muani had gezeten?

Van de bepalende spelers is Van Dijk niet de enige die tegenvalt. Koeman heeft kritiek op de terugspeelbal van spits Memphis Depay in de voeten van Mbappé, waaruit de 4-0 valt. In de persconferentie erkent Koeman, weliswaar impliciet, dat hij meer van zijn bepalende spelers verwacht dan zij vrijdag lieten zien.

Het wordt interessant hoe Koeman dit aspect in zijn tweede termijn gaat managen. Van Dijk (31), Depay (29) en ook Georginio Wijnaldum (32) droegen het Nederlands elftal de afgelopen jaren. Maar hebben ze nog topjaren in zich?

Pasklare opvolgers dienen zich nog niet aan. Nu werk maken van vervanging met het oog op het EK volgend jaar in Duitsland zou dan ook te vroeg kunnen zijn. Maar een plan voor successie, met jongere spelers in een leidende rol, is wel iets waar Koeman voor de langere termijn werk van kan maken. Niet eenvoudig, ook omdat hij met zowel Van Dijk, Wijnaldum als Depay een goede band heeft. En ze stelden hem nog niet vaak teleur – tot vrijdag.

Ontwikkel een strategie voor topduels

Het was een tussenzinnetje, vrijdagavond in gesprek met de NOS. „Volgens mij lag dit niet aan een systeem.” Balverlies op plekken waar het „never nooit mag”, dát was het probleem, zei Koeman. Niet het 4-3-3-systeem.

Hij heeft gebroken met het defensievere 5-3-2-systeem, dat zijn voorganger Louis van Gaal op het WK toepaste. Het spel in Qatar werd door velen als behoudend en ‘saai’ ervaren. Van Gaal hield eraan vast, het gebrek aan offensieve creativiteit noopte hem tot realisme. Met veel defensieve zekerheid kon weerstand worden geboden aan toplanden, was zijn idee.

Na de afstraffing tegen Frankrijk wordt er het gelijk van de eerder bekritiseerde Van Gaal in gezien: in het meer aanvallende 4-3-3 kan je niet tegen een topland spelen. Of dat zo is, is moeilijk te zeggen – het hangt van meer factoren af.

Wel is het zo dat een formidabel Oranje in november 2018 met 2-0 van Frankrijk won. In een 4-3-3-formatie onder Koeman, met Ryan Babel en Steven Bergwijn als links- en rechtsbuiten.

Virgil van Dijk (derde van links) ziet hoe Dayot Upamecano (midden, rechts) de 2-0 voor Frankrijk maakt. Foto Maurice van Steen / ANP

Maar een gegeven is ook dat de verdediging vrijdag ‘open’ stond. Het ligt voor de hand dat een 4-3-3-strategie met meer defensieve accenten wordt ontwikkeld om in de duels tegen toplanden overeind te blijven. De Nations League-eindronde, half juni in Nederland, vormt daarvoor een mooie testcase. Daarin wacht een halve finale tegen Kroatië en eventueel een finale tegen Spanje of Italië.

Een dikke nederlaag als nulpunt

„Ik denk dat dit positief kan uitwerken, dat iedereen weer even weet waar we staan.” Het is de meest positieve benadering van de 4-0, uit de mond van Koeman. Een dikke nederlaag als nulpunt, van waaruit gebouwd kan worden.

Het had qua timing ook veel slechter gekund. Een nederlaag in Parijs was min of meer al ingecalculeerd, zeker na de virusinfectie in de ploeg. En er zit lucht in de route naar het EK in Duitsland: een plek bij de eerste twee in de poule met Frankrijk, Griekenland, Ierland en Gibraltar volstaat. Dat moet normaal gesproken lukken.

Er waren ook spaarzame lichtpuntjes, vrijdag. Linksback Nathan Aké onttrok zich met zijn goede passing en intercepties aan de malaise. En aanvaller Xavi Simons liet met zijn acties blij vlagen zijn enorme potentie zien, evenals de debuterende verdediger Geertruida, die in de slotfase uitviel met hamstringklachten.

Al vond Koeman het geen tijd om complimenten uit te delen – aan niemand.