Verbieden of juist omarmen, die tekstrobot in het onderwijs?

Geschiedenisdocent Hendrik Atze van Doezum liet zijn leerlingen, een eerste klas vmbo op het Lauwers College in het Friese Buitenpost, vorige week zien wat computerprogramma ChatGPT allemaal kan.

„Ze vonden het fantastisch”, zag hij.

De snelste leerling stak onmiddellijk z’n vinger op: „Meneer, hoeven we dan nooit meer een werkstuk te schrijven?”

ChatGPT, een computerprogramma dat razendsnel teksten genereert, is het gesprek van de dag in lerarenkamers en examencommissies.

Sinds de lancering in november breken scholen en universiteiten zich het hoofd over het slimme programma dat doet waar scholieren en studenten alleen maar van konden dromen. Het maakt razendsnel al je huiswerk, zowel wiskundesommen als essays of analyses. Het schrijft in keurige en grammaticaal correcte volzinnen complete boekverslagen. En op verzoek is iedere opdracht aan te passen op lengte of niveau.

Wat betekent dit voor het onderwijs? Kun je het gebruik van ChatGPT – en toekomstige opvolgers – verbieden? Moet je dat willen? En zo ja: hoe dan?

Aan Nederlandse universiteiten wordt druk overleg gevoerd, blijkt uit een rondgang van NRC. De commissie onderwijs buigt zich er binnenkort over, meldt een woordvoerder van de Universiteit van Amsterdam (UvA). Wat wel duidelijk is: ChatGPT gebruiken om essays of verslagen te maken mag niet aan de UvA.

De Universiteit Utrecht is bezig de „regels en formuleringen” rondom plagiaat aan te scherpen, laat een woordvoerder weten. „Zodat duidelijker wordt dat het gebruik van zo’n applicatie – zonder vermelding daarvan – niet is toegestaan.”

Ook voor studenten aan de Radboud Universiteit is het oppassen geblazen: gebruik van ChatGPT kán als fraude worden gezien, maar „het ligt eraan hoe het gebruikt en gepresenteerd wordt. Duidelijk moet zijn wat de student gedaan heeft, zodat je het werk goed kunt beoordelen.”

Brainstorm-buddy

Ook op middelbare scholen wordt gediscussieerd over ChatGPT. Je ziet twee kampen, zegt geschiedenisleraar Van Doezum. „De ene docent roept: ‘Oh nee, daar gaat ons onderwijs! We kunnen wel stoppen. De andere zegt: ‘Hier liggen kansen! Leer leerlingen om ermee om te gaan.”

Zelf zit Van Doezum – geschiedenis-leraar van het jaar – in het tweede kamp. Hij is fan. „Ik zag het in december voorbijkomen op Twitter en dacht meteen: Wat gaaf! Wat kan ik hiermee in de klas?”

Veel, zag hij. Hij vroeg ChatGPT bijvoorbeeld om een les te maken over de opkomst van het communisme. „Rolde meteen een leuke les uit. Niet perfect, maar wel een mooie basis. Ik zie het programma als een soort brainstorm-buddy: je krijgt er leuke ideeën van.”

Thijmen Sprakel, leraar Engels en muziek op middelbare school Helinium in Hellevoetsluis in Voorne-Putten , liet in zijn lessen zien wat ChatGPT kan. „Hun oren klapperden”, lacht hij. Het programma kan bijvoorbeeld gebruikt worden bij het leren voor een proefwerk: ‘Verzin dertig vragen over de rol van Nederland in de Tweede Wereldoorlog’. En leerlingen kunnen het inzetten om hun eigen teksten te verbeteren, als een controlesysteem. Dan ben je, zegt Sprakel, op een ándere manier aan het leren.”

Natuurlijk maakt hij gebruik van ChatGPT, zegt derdejaars student cybersecurity Noah Kolbach. „Ik heb meteen een account aangemaakt en ben gaan experimenteren.”

En? Ideaal, vindt Kolbach. Niet om fraude te plegen, wél als hulpmiddel. „Voor programmeeropdrachten moet ik heel veel coderen. Dat laat ik ChatGPT nu doen. Scheelt mij tijd.” Dat maakt hem zelf niet dommer: om ChatGPT slim te gebruiken, moet hij allereerst zélf goed weten wát hij wil programmeren.

Ander voorbeeld: Kolbach moest een reflectie schrijven, maar wist niet goed wat dat inhield. „Dus vroeg ik ChatGPT: geef een voorbeeld van een reflectie. Dat hielp mij verder.”

Zo is ChatGPT een handig hulpje, zeggen ook docenten. „Gebruik het als je assistent, naast je eigen brein”, zegt Sprakel, „Dan kun je grote sprongen maken.”

Ingezonden brief

Als het na dagen proberen – het systeem was voortdurend overbelast – lukt om een account aan te maken, vallen twee dingen op. Dat het inderdaad, zoals hele volksstammen jubelend verkondigen, een supereenvoudig te gebruiken programma is dat razendsnel antwoord geeft op al je vragen en verzoeken – én dat ChatGPT best kritisch is over zichzelf.

De vraag was: „Schrijf een ingezonden brief naar NRC over het gebruik van ChatGPT door scholieren”.

Het antwoord van ChatGPT:

„Geachte redactie,

Ik schrijf u in verband met de groeiende trend van scholieren die gebruik maken van ChatGPT of soortgelijke taalmodellen om huiswerk en opdrachten te maken. Hoewel deze technologie de mogelijkheid biedt om snel en efficiënt informatie te verzamelen, ben ik bezorgd over de gevolgen voor de ontwikkeling van vaardigheden bij jongeren.

Ten eerste kan het gebruik van ChatGPT leiden tot afhankelijkheid van de technologie, in plaats van dat jongeren leren om informatie op een kritische manier te verzamelen en te analyseren. Dit kan een negatief effect hebben op hun vermogen om onafhankelijk te denken en problemen op te lossen.

Ten tweede kan het gebruik van ChatGPT ook leiden tot plagiaat, aangezien scholieren gemakkelijk toegang hebben tot een groot aantal bronnen en de technologie hen in staat stelt om deze informatie snel te integreren in hun eigen werk. Dit kan niet alleen hun eigen academische prestaties beïnvloeden, maar ook de integriteit van het onderwijs in het algemeen aantasten.

Ik geloof dat het belangrijk is om jongeren te leren hoe ze verantwoordelijk kunnen omgaan met deze technologie, zodat ze de voordelen ervan kunnen benutten zonder de nadelen. Dit kan bijvoorbeeld door leraren op te leiden om het gebruik van taalmodellen in de klas te begeleiden, of door jongeren te leren hoe ze bronnen kritisch kunnen evalueren.”

Heeft ChatGPT een punt? Kan het gebruik de integriteit van het onderwijs aantasten? Kan het leiden tot (meer) plagiaat?

De docenten die NRC spreekt zijn daar niet zo bang voor. Leerlingen die het programma gebruiken om binnen vijf seconden een boekverslag te fabriceren, vallen snel genoeg door de mand, denken docenten. „Als een van mijn leerlingen ineens een foutloos geschreven verslag inlevert”, zegt Sprakel, „dan weet ik genoeg. Ik zou het meteen doorhebben.”

Al weet hij ook wel dat slimme leerlingen handig genoeg zijn om zelf foutjes toe te voegen aan de keurige teksten van ChatGPT en zo geen argwaan te wekken. Ook daarvan leren ze, denkt hij. „Dan moeten ze tóch nadenken over de tekst. Prima.”

Ook Iris Hoogendoorn, docent Nederlands aan het Vechtstede College in Weesp, zou het meteen doorhebben als teksten van haar leerlingen niet door hen bedacht zijn. „Als een leerling uit havo 3 het woord ‘consequenties’ gebruikt, weet ik genoeg.”

Bovendien, relativeert ze, dit soort vormen van fraude gebeurt nu ook al. Denk aan boekverslagen van de website scholieren.com. Scholen gebruiken weliswaar trackers om plagiaat op te sporen, maar wie een beetje handig is, omzeilt dit door via Google Translate de tekst te vertalen en weer terug te vertalen. Dan wordt het niet meer als plagiaat herkend.

Of denk aan ouders die werkstukken voor hun kinderen tikken. Hoogendoorn: „Dat kan ik ook niet controleren.”

Slimme papegaai

Felienne Hermans, hoogleraar vakdidactiek van de informatica aan de Vrije Universiteit Amsterdam, moet een beetje lachen om de onrust rond ChatGPT. De hoogleraar werkt ook een dag in de week als docent op een middelbare school in Rotterdam.

Dit programma, zegt ze, is in feite een slimme papegaai. Die kan echt geen leraar vervangen, of leerlingen in lege hulzen veranderen. Ze beveelt het boek Teaching Machines van Audrey Watters aan. „Dat gaat over hoe mensen al honderd jaar praten over machines die de school inkomen”. Ze wil maar zeggen: de angst dat computers het onderwijs overnemen en overbodig maken is zo oud als het onderwijs zelf. „Deze discussie werd ook gevoerd over Wikipedia, of de rekenmachine.”

Lees ook: Van reclameteksten schrijven tot computercode checken: waar wordt ChatGPT al voor gebruikt?

Onderwijs, zegt ze, gaat over meer dan kennis en leren. „Het gaat over de relatie die jij hebt met je leerlingen. Over hoe je ze gemotiveerd en nieuwsgierig krijgt. Precies dát kan ChatGPT nooit vervangen.”

Mensen moeten ChatGPT niet overschatten, waarschuwt ze. Ja, het is een slim en goed programma, maar het maakt ook fouten. „Die vallen op naarmate je zelf meer kennis hebt op een bepaald terrein. Als ik vragen stel over economie, denk ik al snel: poeh, het programma weet alles. Maar als ik ’m vragen stel over mijn eigen vakgebied zie ik al snel missers. Het lijkt goed, maar dat is het niet altijd.”

En dat is meteen haar tip om misbruik te voorkomen: „Spreek met je leerlingen en studenten af dat iedere feitelijke onjuistheid in hun verslagen een punt aftrek betekent. Dat dwingt ze zorgvuldig en kritisch te controleren wat ChatGPT schrijft.”

Alleen nog maar mondelinge toetsen geven om fraude te voorkomen? Ondoenlijk, zeggen docenten. Ga maar eens honderden eerstejaars rechten mondeling overhoren. Tuurlijk, het mondeling kan vaker en efficiënter ingezet worden, door steekproefsgewijs tijdens een college of les te controleren of iemand de stof begrijpt bijvoorbeeld, maar het is niet dé oplossing om ChatGPT te omzeilen.

Wat wél kan, zegt Sprakel, is leerlingen vragen om een werkstuk in te leveren en ze vervolgens in de les een kort betoog te laten houden over het onderwerp. „Dan kan ik controleren of ze de stof begrijpen.”

Of, suggereert hoogleraar Hermans, zorg dat leerlingen hun schoolwerk in de klas doen, zonder laptops en mobieltjes. „Zolang je geen huiswerk geeft, is het geen probleem.”

Aan de leerling die vroeg of hij nu nooit meer een werkstuk hoefde te maken, vroeg geschiedenisleraar Van Doezum: „Kijk nog eens goed naar de tekst die ChatGPT heeft gemaakt. Hoeveel woorden ken je niet?”

„Zes”, zei de leerling.

„Precies”, zei Van Doezum. „En dat zie ik dus ook.”

Correctie (20 januari 2023): In een eerdere versie van dit artikel stond dat Hellevoetsluis in de Hoeksche Waard ligt. Dat is hierboven aangepast.