Valt er bij ProRail één medewerker uit, dan ligt in heel Nederland het treinverkeer stil

Op een van de vele beeldschermen van Lars Gruters begint een groen vlakje te branden. Een probleem op station Schiphol, leert de spoorkaart van Nederland. Gruters klikt op het groene vlak. „Een roltrap op station Schiphol staat stil. Geen elektriciteit. Dat is inmiddels gemeld.”

Ook een lichtblauw vlaggetje bij station Roosendaal leidt niet tot paniek bij Gruters. „Geen stroom op de bovenleiding. Dat kunnen werkzaamheden zijn, maar ook een storing. De situatie is onder controle.”

Gruters is een van de 27 medewerkers van het Operationeel Besturingsysteem Infra (OBI). Vanuit twee halfverlichte kamers in het kantoor van spoorbeheerder ProRail in Utrecht houden zij toezicht op het spoor in heel Nederland. Het OBI bedient en bewaakt alle bovenleidingen, de energievoorziening en de tunnels.

Twee beeldschermen tonen bijvoorbeeld alle achttien spoortunnels van Nederland. Is daar een probleem, rook in de tunnel bijvoorbeeld, dan schakelt het OBI de stroom af, opent de veiligheidsdeuren zodat passagiers kunnen worden geëvacueerd, en licht het de hulpdiensten in. Een boom op de bovenleiding? Werkzaamheden die uitlopen? Het OBI heeft, simpel gesteld, de hand aan het lichtknopje van het spoor.

Die verantwoordelijkheid maakt de kleine ProRail-afdeling een van de zwakste schakels van het Nederlandse spoor. Het OBI heeft zoveel vacatures dat de afdeling de roosters bijna niet meer rondkrijgt. Eén zieke collega en het treinverkeer ligt stil in heel Nederland.

„De rek is eruit”, zegt OBI-manager Delailah de Lima. Met zeven vacatures op 27 collega’s (26 mannen en één vrouw) kost het haar steeds meer moeite om de roosters rond te krijgen. Vier medewerkers per dienst, moet De Lima inplannen. Twee voor Noord-Nederland, inclusief de drukke sporen rond Amsterdam en Utrecht, een voor Zuid-Nederland, en een voor de hogesnelheidstrein. „Soms moet ik noodgedwongen een of twee mensen minder inplannen. Dan moet er geen groot incident, zoals in september in Swifterbant plaatsvinden, wanneer er twee mensen zitten. Dan ligt het treinverkeer stil.”

Het afgelopen jaar scheelde het drie of vier keer heel weinig of ze hadden het treinverkeer moeten staken, zegt De Lima. „Ik heb een collega op de camping gebeld of hij kwam werken. Dat wilde hij gelukkig. Later heb ik zijn vrouw een bos bloemen gestuurd.” Zelf leidt ze tijdelijk ook nog een andere afdeling binnen ProRail.

Met de hand

Nu piept en kraakt het Nederlandse treinvervoer op veel meer plaatsen. Er is een tekort aan medewerkers, de werkdruk is hoog, het ziekteverzuim is groot. NS zoekt honderden conducteurs en machinisten. En dat merken reizigers door uitvallende en vertraagde treinen, ook al schrapte NS treinen om de dienstregeling „voorspelbaar” te houden.

ProRail kent al langer een tekort aan treinverkeersleiders die de treinenritten in heel Nederland begeleiden. Zonder verkeersleider geen treinen, merkten reizigers in Midden-Nederland de afgelopen jaren ettelijke malen.

Lees ook: ProRail aan kabinet: ‘Voorkom nog meer drukte, maak nu scherpe keuzes’

Op dit moment zitten de klasjes voor treinverkeersleiders behoorlijk vol, zegt Reinalde Riezebos van ProRail. „Maar voor het OBI blijkt het heel lastig om mensen te vinden.” Vanuit de afdeling personeelszaken leidt zij de zoektocht naar nieuwe OBI’ers.

Een reden dat deze vacatures lastig te vervullen zijn, is de vereiste vooropleiding. ProRail zoekt mensen met mbo-4 elektrotechniek. „Die zijn zo gewild dat iemand die hier zijn hoofd uit het raam steekt en roept dat hij iets anders wil, direct tientallen aanbiedingen krijgt”, zegt Riezebos. „Hoe technischer de functie hoe moeilijker die te vervullen is.” ProRail heeft in totaal ongeveer 250 vacatures op vijfduizend medewerkers.

Nog een struikelblok voor sommige sollicitanten: het OBI draait continudiensten, vroeg, laat en nacht. Vooral het werk tussen 23.00 en 7.00 uur is zwaar. Dan begeleidt het OBI de nachtelijke werkzaamheden aan het spoor. Lars Gruters: „Soms krijg je een ongeduldige aannemer aan de lijn die zegt dat hij twintig man klaar heeft staan om aan de slag te gaan, maar dan kan ik om welke reden dan ook de stroom nog niet van de bovenleiding halen.”

Gruters ziet echter ook een voordeel van zijn nachtdiensten. „Nu ben ik overdag regelmatig vrij. Dan kan ik mijn kinderen naar school brengen. Toen ik nog buiten voor een aannemer werkte ik zestig tot tachtig uur. Ik zag mijn kinderen heel weinig.”

We vissen in een kleine vijver, zegt Reinalde Riezebos van personeelszaken. „Wij hebben afgesproken dat wij niet werven onder onze aannemers. Dat verplaatst alleen maar het personeelstekort.” Sollicitanten haken soms af omdat zij toch niet willen reizen naar Utrecht, aldus Riezebos.

In 2014 bracht ProRail de vier regionale OBI’s in Amsterdam, Zwolle, Eindhoven en Rotterdam onder in één centrale afdeling. Een computersysteem dat het werk deels moest automatiseren, werkt nog steeds niet afdoende. Zo moeten OBI-medewerkers nog steeds met de hand de werkopdrachten opstellen voor aannemers die aan het spoor werken.

Ravage

Het werk is 99 procent relaxed, aldus Gruters, en 1 procent heel veel stress. Bijvoorbeeld op 2 september. Door onder meer kortsluiting kwam toen bij Swifterbant, in Flevoland, een hoogspanningsleiding van TenneT terecht op de bovenleiding van het spoor. Alle kabels en schakelaars brandden door, de rook kwam uit de grond.

Gruters was op dat moment aan het werk. „Paniek op het spoor van Amsterdam tot Zwolle. Ik kreeg drieduizend storingsmeldingen in één seconde.” Hij toont de foto van zijn beeldscherm die hij appte aan collega’s. Overal roze, groene en lichtblauwe meldingen. Na een eerste korte analyse schakelde Gruters de stroom af.

De ravage was zo groot dat over een lengte van 7 kilometer alle kabels, seinen, kasten en bovenleidingen moesten worden vervangen. Tot 11 december reden geen treinen tussen Lelystad en Dronten. Volgens TenneT is het hoogspanningsnet pas eind volgend jaar helemaal gerepareerd. Het werk kost zo’n 10 miljoen euro. Hoeveel schade ProRail heeft kan het bedrijf nog niet zeggen.

Loyaliteit

De medewerkers van het OBI zeggen dat zij nu eindelijk het gevoel hebben dat de directie van ProRail doorheeft hoe kwetsbaar de afdeling – en daarmee het treinverkeer in heel Nederland – eigenlijk is.

„De basis is smal”, zegt verantwoordelijk directielid Timo Idema. „Gelukkig is er nog nooit een incident geweest, maar wij erkennen dat de situatie kwetsbaar is. Wij willen er alles aan doen om het team weer op sterkte te krijgen. De bezetting moet echt omhoog.”

Idema prijst het goede moreel binnen het OBI en de loyaliteit van de medewerkers. Op de vraag of ProRail de OBI-medewerkers ook meer gaat betalen om het personeelstekort te verzachten kan hij nog weinig zeggen. „We gaan doen wat nodig is en kijken zeker ook naar de arbeidsvoorwaarden. We proberen daarbij wel te voorkomen dat een aanpassing van de arbeidsvoorwaarden hier leidt tot onrust elders in het bedrijf of de sector.”