Ullrich is na kwart eeuw weer even der Kaiser van de Tour de France

Waarom zou een wielerlegende „bijzonder aangedaan” zijn omdat zijn beeltenis prijkt op een tekening met wat andere wielerlegendes? Toch post Jan Ullrich op Instagram trots de afbeelding van website Switchback Collective, waarop hij op één rij fietst met Eddy Merckx, Bernard Hinault en Sean Kelly, allemaal in de klassieke shirts uit hun glorietijd. „Besonders angetan”, omdat hij er blijkbaar toch nog een beetje bij hoort. Eindelijk weer.

Ullrich won 25 jaar geleden als eerste en tot nu toe enige Duitser de Tour de France. Bij de Tourstart van vrijdag in Kopenhagen komt tv-zender ARD met de film Being Jan Ullrich. De Britse wielerjournalist Daniel Friebe schreef een lijvige biografie The Best There Never Was (de Nederlandse vertaling verschijnt donderdag). Herinneringen aan het jochie uit de DDR dat de populairste sporter van heel Duitsland werd. Maar ook: de genadeloze manier waarop Ullrich werd gecanceld toen aan het licht kwam dat hij doping had gebruikt. In 2018 leidde een crisis naar eigen zeggen bijna tot zijn dood. Hoe kwam dat zover?

Een menigte van dertigduizend mensen juicht de dan 23-jarige Ullrich toe, als hij een dag na zijn Tourwinst in 1997 wordt gehuldigd op de Marktplatz in Bonn. Allemaal hebben ze genoten van zijn ongeëvenaarde krachtexplosie op de klim naar Arcalis, van zijn overmacht in de tijdritten. Een rustige, bescheiden jongen is ‘Ulle’. En wat kan hij afzien! In no time ontdekt Duitsland de sport. In populariteitspolls verslaat de Duitse Tourwinnaar grote tijdgenoten als autocoureur Michael Schumacher en tennissers Boris Becker en Steffi Graf. Hij erft zelfs de bijnaam van voetballegende Franz Beckenbauer: der Kaiser.

Wie wil zich niet associëren met het nieuwe idool? Deutsche Telekom, het latere T-Mobile en sponsor van Ullrichs ploeg, biedt hem direct een miljoenencontract waarmee hij wereldwijd de best betaalde wielrenner wordt. Adidas doet mee voor een half miljoen euro per jaar. Tag Heuer, Nestlé en Audi stappen in. En, pikant, publieke zender ARD koopt voor twee ton per jaar exclusiviteit rond wielerploeg Telekom. In de biografie onthult Friebe dat later nog een controversiële zij-overeenkomst wordt gesloten tussen ARD en Ullrich zelf, ter waarde van 195.000 euro per jaar.

Saillante foto

Glory days. Der Kaiser als middelpunt op foto’s met de groten der aarde. Bondskanselier Gerhard Schröder, Telekom-ceo Ron Sommer en rockzanger Udo Lindenberg verdringen zich naast een stralende Ullrich om publicitair een graantje mee te pikken in het Duitse paviljoen op de Expo in Hannover. Meest saillante foto is achteraf die in de Frankfurter Allgemeine, van Ullrich samen op de tandem met Rudolf Scharping, fractievoorzitter van de SPD en later minister van defensie. Geen grotere vriend van Ullrich en Team Telekom dan Scharping. Voor de politicus een ideaal opstapje om voorzitter te worden van de Duitse wielerbond BDR.

Wie had dat kunnen denken van een jongen uit het Oost-Duitse Rostock, die zeker geen gedroomde jeugd had? In het maandblad Sport International vertelde zijn trainer Peter Becker al in 1997 over die achtergrond. Hoe Ullrich opgroeide zonder vader, alcoholist met losse handjes, die het gezin al vroeg verliet. Samen met broer Stefan gaat hij hardlopen, fietsen. Hij is de beste, ziet zijn eerste trainer Peter Sager. Wordt uitverkoren voor de Kinder- und Jungendsportschule Werner Seelenbinder in Oost-Berlijn. Opnieuw de beste, van de hele DDR nu, waar sport in hoog aanzien staat.

Dopingsysteem? „Niet bij ons”, stelt Becker. Het geheim schuilt volgens hem veel meer in consistentie en veelzijdige training: atletiek, zwemmen en geleidelijk meer omvang op de fiets. Hij toont schriftjes met handgeschreven alle trainingskilometers: opgeteld van 9.800 in het eerste jaar tot 30.000 in aanloop naar de Tourzege van 1997. „Dat is nog lang niet zijn maximum”, doceerde Becker. „Als hij ouder is, zal hij meer moeten doen.”

Discipline blijkt niet de grootste kracht van de Duitse Radsport-Star. Na zijn Tourzege vecht hij elke winter tegen overgewicht. Een knieblessure staat consistent trainen in de weg. Er is een crisis in 1999 na dopingbeschuldigingen, drie jaar later moet hij weg bij Telekom na een positieve dopingtest op xtc. Maar juist op die momenten toont der Jan veerkracht en klasse. In 1999 wint hij bij zijn terugkeer de Vuelta en het WK tijdrijden. In 2003 schittert hij in het celeste van Bianchi om vervolgens voor vele miljoenen terug te keren in het magenta van T-Mobile. Zijn rijtje eindklasseringen in de Tour van 1996 tot 2005 zegt alles: 2-1-2-x-2-2-2-4-3.

Het zijn de jaren van het fenomeen Lance Armstrong, zeven keer achter elkaar als eerste in Parijs. Maar de Amerikaan breekt en krijgt tranen in de ogen als hij biograaf Friebe vertelt van die avond na zijn laatste Tourzege in 2005. Hoe zijn ‘lievelingsvijand’ Ullrich plotseling opduikt in het Ritz-hotel, waar honderden Amerikanen feest vieren. Iedereen wordt stil als de Duitser zich in gemankeerd Engels tot Armstrong richt. „Zeven keer de Tour winnen, dat is ongelofelijk, dus chapeau daarvoor. Ik heb er alles aan gedaan maar je was te sterk voor me.” Zo’n grootse verliezer, Armstrong wordt er nu nog emotioneel van. Zeker na alles wat er sindsdien gebeurde.

Bloeddopingschandaal

Doping maakte alles kapot. Vlak voor de Tour van 2006 wordt duidelijk dat Ullrich niet mag starten omdat hij betrokken is in een Spaans bloeddopingschandaal. Friebe noemt het „een bom die barstte en de laatste restanten van zijn carrière, een groot deel van zijn identiteit en in Duitsland zo’n beetje de gehele sport wegvaagde”. Na de onthullingen over doping van Ullrich en ploeggenoten van T-Mobile weten alle vrienden van 1997 niet hoe snel ze hun handen van de wielersport moeten aftrekken. T-Mobile stopt met sponsoring, de ARD zendt de Tour niet langer live uit. Boegbeeld Ullrich krijgt de hardste klappen.

De biografie reconstrueert hoe knullig het voormalige idool stukje bij beetje zijn dopegebruik bekent. Duitsland wil er niets van weten. Na de Ullrich-euforie is het nu tijd voor de Ullrich-afrekening. Biograaf Friebe vermoedt Vergangenheitsbewältigung, de Duitse behoefte om in het reine te komen met het verleden, zoals eerder na de Tweede Wereldoorlog en de eenwording. Ullrichs zonden stonden symbool voor de verdorven wielersport. Door hem te cancelen, kon de sport verder.

Zelfs als allang duidelijk is hoe wijdverbreid het dopegebruik was en veel van zijn tijdgenoten weer zijn teruggekeerd in de sport, blijft de deur voor Ullrich dicht. Bij de Tourstart in Düsseldorf staat hij in 2017 in het dorpje Korschenbroich vrij anoniem langs de route, niet welkom in vip-ruimtes van de Duitse wielerbond. Waar Scharping dan nog altijd voorzitter is, zijn tandempartner uit de glorietijd. „Iedereen die damals heeft geprofiteerd staat nu in Düsseldorf vooraan”, schampert trainer Becker in NRC.

Zo verandert een sportieve in een menselijke tragedie, zoals het blad Die Zeit schrijft. Uit zijn woonplaats op het Spaanse Mallorca komen berichten over verslaving aan alcohol en drugs. Arrestatie na een inbraak bij een buurman. Relatieproblemen, foute vrienden. En als Ullrich naar Frankfurt vertrekt om zich in een psychiatrische kliniek te laten behandelen, mishandelt hij op een hotelkamer een prostituee. „Het ging heel slecht met me”, zegt Ullrich in de ARD-documentaire. „Ik was bijna zover als Marco Pantani, bijna dood.”

Uitgerekend Armstrong ontfermt zich in 2018 over zijn voormalige rivaal. „Ik zou hoegenaamd niets slechts over Jan kunnen zeggen”, vertelt de inmiddels 51-jarige Amerikaan aan biograaf Friebe. De twee gaan samen fietsen, Armstrong zoekt Ullrich regelmatig op. Ook als het in december 2021 weer mis dreigt te gaan, en Ullrich met ernstige bloedvergiftiging wordt opgenomen in een Mexicaans ziekenhuis. „Ik zag een man, maar geen mens”, zegt Armstrong tegen de ARD. „Hij lag bewusteloos aan zijn bed vastgebonden, dat was nog het ergste van alles.”

Weer veert Ullrich op. Hij zamelt in april met een veiling van zijn oude, gele Pinarello-fiets 40.000 euro in voor kinderen uit Oekraïne, oogt op fietsfoto’s afgetraind en gelukkig. Dat hij 25 jaar na zijn Tourzege weer een beetje meetelt, doet Ullrich goed. „Jan is nu stabiel en ziet er goed uit, maar hij is er nog lang niet”, concludeert Armstrong.