Tata Steel-schaaktoernooi: na twee coronajaren weer met amateurs én met maatregelen tegen vals spel

Aan het begin van de vrijdagmiddag zet arbiter Guust Homs een voor een de schaakklokken aan in sporthal De Moriaan in Wijk aan Zee. De duizenden stukken heeft hij met zijn collega’s daarvoor al op de schaakborden gezet. Als alle klokken aan staan, gaan de deuren open voor de 85ste editie van het Tata Steel-schaaktoernooi. Sommige deelnemers bestuderen in het belendende dorpshuis nog even wat openingen, in een schaakboek of op hun telefoon, anderen keuvelen ontspannen met oude bekenden.

De twee hoofdgroepen, de masters en challengers, zijn dan al een week op weg in hun toernooi, maar het is de eerste keer sinds 2020 dat de amateurs weer hun opwachting maken. Vanwege de coronapandemie konden de afgelopen twee edities van het toernooi slechts in afgeslankte vorm plaatsvinden, zonder schaakliefhebers en publiek. Dat zij nu weer welkom zijn, vervult iedereen in Wijk aan Zee van een niet te missen enthousiasme.

Arbiter Homs is al aan het toernooi verbonden sinds 1999, het laatste jaar dat Hoogovens de naamgever was. Sindsdien is de toernooinaam twee keer veranderd, door overnames van de titelsponsor, maar is vooral veel hetzelfde gebleven. Omdat ‘Hoogovens’ moeilijk uit te spreken was, refereerden internationale schakers toch al aan het toernooi als ‘Wijk’ of ‘Wiejk’, naar het dorp dat twee weken lang het centrum van de mondiale schaakwereld vormt.

Lees ook dit profiel van de Noorse wereldkampioen: Hoe golden boy Magnus Carlsen een bad boy-imago kreeg

Het afgelopen jaar zat alleen de hoofdgroep in de sporthal, op afstand en in het schijnsel van podiumlampen. Nu zitten de amateurs weer hutjemutje, met publiek dat tussen de lange tafels doorloopt – een bakje erwtensoep of een kop koffie in de hand. Achter in de zaal, afgescheiden door een tribune met schaakfanaten, spelen de masters, met de Noorse wereldkampioen Magnus Carlsen, en de challengers, met het Nederlandse talent Eline Roebers.

Er is door de jaren heen flink wat uitwisseling geweest tussen de verschillende deelnemersgroepen bij het Tata-toernooi. Zo deed internationaal meester Thomas Beerdsen, actief in de challengersgroep, in 2020 nog mee bij de qualifiers. De winnaar van die hoogste amateurgroep kwalificeert zich bij de challengers voor de aankomende editie. Veel aanwezigen hebben de droom om met de grootmeesters in de zaal komen te zitten. Sommigen hebben in een grijs verleden tegen hen gespeeld of hen zelfs verslagen, zo fluisteren ze trots op de tribunes.

‘Chess on Tour’

Het toernooi speelt zich ook dit jaar niet alleen af in Wijk aan Zee. Toernooidirecteur Jeroen van den Berg puft donderdag even uit in een businesslounge in de Johan Cruijff Arena, waar de masters hun vijfde ronde spelen. Hij heeft net het startsein voor ‘Chess on Tour’ gegeven, waarop de topschakers een ronde spelen op aansprekende locatie in Nederland, met allerlei marketing- en netwerkevenementen eromheen. „Het is net als met Mohammed en de berg, wij willen het schaken naar de mensen brengen”, zegt Van den Berg.

In de ochtend zijn de schakers uit de hoofdgroep allemaal op tijd ingestapt in de Ajax-bus, die ze vanuit Wijk aan Zee naar de Arena heeft gebracht. Met uitzondering van Magnus Carlsen, die met een eigen auto wordt vervoerd en traditiegetrouw te laat arriveerde. Het zijn de privileges van de wereldkampioen, die voor de negentiende keer deelneemt aan het toernooi in Wijk aan Zee, dat hij acht keer op zijn naam schreef. „Vroeger had je toernooien zonder of met Kasparov en nu heb je toernooien met of zonder Carlsen”, schetst Van den Berg het belang van diens deelname.

Ook met het bredere deelnemersveld van de masters is Van den Berg in zijn nopjes. Dit jaar besloot hij een jonge groep schakers uit te nodigen. Een generatie die volgens hem „al ongelooflijk goed is en die de elite moet uitdagen”. Representanten van die generatie zijn de Indiërs Arjun Erigaisi (19), Dommaraju Gukesh (16) en Rameshbabu Praggnanandhaa (17), de Duitser Vincent Keymer (18) en de Oezbeek Nodirbek Abdoesattorov (18). De opzet van Van den Berg lijkt geslaagd, want Abdusattorov gaat nog altijd verrassend aan de leiding.

Kwartier vertraging

Donderdag verslaat Abdoesattorov in de Arena Carlsen, die woensdag ook al van de Nederlandser Anish Giri had verloren. Carlsen laatste nederlaag in een klassieke wedstrijd voor het toernooi in Wijk aan Zee was in september 2022 tegen de Amerikaan Hans Niemann, een partij die leidde tot een rel in de schaakwereld die nog altijd nagalmt. Carlsen beschuldigde Niemann na de partij van vals spel, Niemann heeft Carlsen inmiddels aangeklaagd voor smaad en laster en eist 100 miljoen dollar.

Volgens Van den Berg is de schaakwereld „wakker geschud” door de affaire. In zijn welkomstwoord roept hij het publiek dagelijks op hun telefoons uit te zetten, „in het belang van de toekomst van de sport”. Hij zet zijn boodschap extra scherp aan „zodat de mensen het serieus nemen”. In De Moriaan is te zien hoe de speciaal aangestelde fair-play-arbiter iedereen in het publiek met een telefoon in de hand tot de orde roept. Zo moet een mogelijke handlanger die zetten zou kunnen doorgeven, het werk onmogelijk worden gemaakt.

Online worden de wedstrijden om dezelfde reden met een kwartier vertraging uitgezonden. Ook worden alle schakers in de hoofdgroepen vooraf gescand op elektronische apparatuur. De maatregelen kregen voorafgaand aan het toernooi veel aandacht in de media. Voor Van den Berg is het enige dat telt dat de spelers het prettig vinden: „Ze hebben het idee dat ze in een veilige ruimte zitten.” De toernooidirecteur denkt dat de genomen maatregelen niet meer zullen verdwijnen en dat ze in de toekomst waarschijnlijk nog verder zullen worden aangescherpt.

In Café de Zon in Wijk aan Zee, om de hoek van De Moriaan, worden de wedstrijden bediscussieerd. De vertraging doet niets af aan de charme, noch aan de kwaliteit van het toernooi. Met een biertje op tafel schaken liefhebbers in het café een partij onder toeziend oog van grootmeesters. De gemoedelijke kneuterigheid, in combinatie met de rijke historie maken dat het Tata-toernooi ook wel het ‘Wimbledon van het schaken’ wordt genoemd. „Zolang alle betrokkenen het geloven, blijft het zo”, aldus het programmaboekje.